Redactie Gezin 21 jun 2018, 09:38

Leestijd: 12 minuten

Werkt het nou wel of niet?

Veel ouders voelen zich aangetrokken tot homeopathie als hun kinderen iets mankeren. Vooral omdat de middelen geen schadelijke bijwerkingen hebben.Toch wordt de werking ervan openlijk door medici en de minister van Volksgezondheid in twijfel getrokken.‘Kwakzalverij met een placebo-effect,’ zeggen zij. Maar bijna drie miljoen Nederlanders die regelmatig een homeopaat bezoeken, hebben wel goede ervaringen. Deskundigen en ouders aan het woord.

Op de grond van de behandelkamer bouwt Bart (4) een kasteel van blokken, terwijl hij onophoudelijk praat. ‘Bart kwam pratend uit de baarmoeder, hij valt pratend in slaap en hij wordt pratend wakker,’ glimlacht moeder Yvonne. Ze is ruim vier jaar geleden voor het laatst met hem bij kinderhomeopaat Nelleke Bruch geweest. Toen bleek hij allergisch voor koemelk. Nu gaat het lichamelijk goed, maar is hij vaak bang voor nieuwe dingen. ‘Toen hij naar de basisschool ging, was dat een drama. En overblijven durft hij niet,’ vertelt ze. Een jaar geleden is zijn broertje geboren. Daar moest hij erg aan wennen.

Bruch wil weten of hij meer van warmte of van kou houdt, hoe hij slaapt en hoe hij op muziek reageert. Ze bespreekt met Yvonne wat haar opvalt. Ten slotte kiest ze een middel dat Bart moet helpen meer ontspannen te zijn in nieuwe situaties, eentje dat past bij kwetsbare kinderen die veel praten.

Het consult heeft een half uur geduurd. Een eerste consult duurt dubbel zo lang. ‘Dan vraag ik alles: van de conceptie tot nu: over de zwangerschap, de bevalling, de emoties en de stressmomenten,’ zegt Bruch. Volgens de homeopathische zienswijze zijn niet voor iedereen dezelfde middelen voor dezelfde kwaal geschikt. Wie echt voor een homeopathische geneeswijze kiest, is er daarom niet met de aanschaf van een potje van de bekende dr. Vogel bij de drogist, maar dient een homeopaat te bezoeken. Die probeert het hele lichamelijke en mentale ‘plaatje’ van een persoon rond te krijgen. ‘Iedereen heeft een individuele energie of trilling, net zoals een fluit een bepaalde grondtoon heeft. Ik zoek naar het zogenoemde constitutiemiddel dat bij iemand past. Bij sommigen is dat hun hele leven constant, bij anderen varieert dat per periode,’ legt ze uit.

De kracht van homeopathie

Bruch is sinds twintig jaar homeopaat. Hoewel ze al langer kinderen behandelde, besloot ze haar Haarlemse praktijk pas zeven jaar geleden helemaal op deze groep te richten. ‘Waarom? Als je vroeg begint met behandelen, kun je ervoor zorgen dat een klacht niet chronisch wordt. Een kind is eerder in harmonie met zichzelf dan een volwassene. Meestal zie ik al na twee keer verbetering. Maar met zware gevallen ben ik soms een jaar bezig.’

Bovendien is Bruch dol op kinderen. ‘Ze reageren spontaan. Ik vind het leuk om samen met de ouders de kinderen te observeren.’ Zelf heeft ze vier kinderen. Toen het niet goed ging met haar derde kind merkte ze na een behandeling door haar zus, die psychiater en homeopaat is, hoe effectief een homeo-?pathische behandeling kan zijn. Daardoor is ze toen zelf de homeopathie-opleiding gaan doen. Ze werkte tot dat moment bij een schooladviesdienst. Bruch is met name geïnteresseerd in psychologische aspecten. ‘Kinderen kunnen buikpijn hebben uit boosheid. Een reguliere arts kan daar vaak niets mee. Ik wel.’

Een klassiek homeopaat, zoals Bruch, hoeft geen regulier opgeleide arts te zijn, maar heeft wel de vijfjarige homeopathieopleiding gevolgd. De wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG) bepaalt sinds 1997 dat ook niet-artsen een beroep als geneeskundige mogen uitoefenen. Behalve de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten (NVKH) is er ook een vereniging voor artsen: de Vereniging Homeopathische Artsen Nederland (VHAN).

Kernidee van de homeopathie is het principe van gelijkheid: een stof (plantaardig, dierlijk of mineraal) die in een hoge dosering bepaalde klachten veroorzaakt, zou diezelfde klachten bij extreme verdunning kunnen genezen. Door het schudden van een vloeistof met de werkzame stof zouden de eigenschappen daarvan in de vloeistof overgaan. De voornaamste kritiek van tegenstanders is dat de verdunningen vaak zo extreem zijn, dat geen enkele molecuul van de werkzame stof meer aanwezig is.

Effect nooit bewezen

‘Er is nooit aangetoond dat homeopathie werkt, terwijl dat heel gemakkelijk moet zijn,’ stelt Cees van der Smagt, huisarts in ruste en bestuurslid van de Vereniging tegen Kwakzalverij. ‘Uit onderzoeken die deugdzaam zijn, blijkt dat het niet werkt. De onderzoeken die een positief effect van homeopathie aantonen, zijn van bijzonder slechte kwaliteit.’ Een probleem bij het opzetten van grote dubbelblinde onderzoeken is dat patiënten met dezelfde kwaal een verschillend, individueel middel krijgen.

De positieve effecten waar homeopaten zich op beroepen, betekenen volgens Van der Smagt niks. ‘Het gaat in 90 procent van de gevallen om kwalen die nou eenmaal goede en slechte perioden kennen.’ Hij schrijft eventuele effecten toe aan een placebo-effect. ‘Homeopaten stellen de meest irrelevante vragen, zoals: houd je van mosterd en slaap je op je linkerzij? Daardoor krijgt een patiënt het idee: goh, wat is die man in mij geïnteresseerd. Maar het slaat nergens op.’

Dat patiënten zich goed voelen bij een uitgebreid gesprek en dat dit een genezende werking kan hebben, weten reguliere artsen volgens hem ook. ‘Het klopt dat specialisten vaak weinig tijd hebben. Maar ook zij hebben de hele mens op het oog en betrekken als het goed is psychologische en maatschappelijke aspecten bij hun behandeling.’

Voor homeopathische consulten worden volgens hem bovendien ‘krankzinnige bedragen’ neergeteld, een veelvoud van een consult bij de huisarts. ‘In totaal gaat binnen de alternatieve geneeswijzen in Nederland een miljard euro per jaar om. Homeopathie maakt daarvan het grootste deel uit.’

Wetenschappelijk bewijs

Volgens Michiel van Gemert, bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Klassieke Homeopaten, zijn er wel degelijk wetenschappelijke onderzoeken waaruit blijkt dat homeopathie werkt. Hij verwijst naar het septembernummer van 1997 van het internationaal gezaghebbende tijdschrift The Lancet. ‘We weten alleen niet precies hoe het werkt, maar ik verwacht dat dit ooit wel duidelijk zal worden. Bovendien is 80 procent van de reguliere geneeskunde ook niet wetenschappelijk bewezen.’

Homeopaten krijgen vaak de moeilijke gevallen op hun spreekuur, benadrukt hij. ‘Je ziet dat veel mensen eerst naar de huisarts gaan. Pas als zijn behandeling niet werkt, of als die geen oplossing weet, gaan ze naar een homeopaat. Wij zouden willen dat dit omdraait.’

Homeopathie is volgens hem zeer geschikt voor kinderen, omdat de middelen vriendelijk zijn en het lichaam versterken. ‘Antibiotica richten zich alleen tegen de bacterie. De homeopathie kijkt naar het hele systeem en verhoogt de weerstand.’

Dat homeopathie werkt, blijkt wel als je nagaat hoe goed dieren en baby’s erop reageren, aldus Van Gemert.

Opponent Van der Smagt meent dat een eventueel effect vooral toe te schrijven is aan het feit dat het baasje of de ouder opknapt door het placebo-effect. Hij noemt homeopathie dan ook volkomen zinloos. ‘Inderdaad berust niet alles wat artsen doen op wetenschappelijk onderzoek. Hypothesen in de reguliere geneeskunde zijn echter wel altijd in overeenstemming met onze huidige kennis van de biologie, farmacologie, chemie en natuurkunde. Als homeopathie zou werken, zou men de meest wonderlijke hypothesen nodig hebben om die werking te verklaren en dan zouden hele hoofdstukken uit de hedendaagse natuurwetenschap herschreven moeten worden.’

Kinderen vaak gebruikers

Omstreden of niet, vorig jaar bleek uit onderzoek van het Nivel (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) dat tussen de 2,5 en 3 miljoen Nederlanders regelmatig een homeopathisch arts of klassiek homeopaat bezoeken. Daarnaast gebruiken nog eens een paar miljoen Nederlanders homeopathische middelen als zelfmedicatie. De jaarlijkse omzet van homeopathische middelen in Nederland wordt geschat op 96 miljoen euro. Kinderen vormen een grote gebruikersgroep.

Veel ouders voelen namelijk weerstand tegen de bijwerkingen van reguliere medicijnen als hormoonzalven, antibiotica en inhalers. Homeopathische middelen kennen nauwelijks of geen bijwerkingen. Anders dan veel andere klassiek homeopaten, denkt Bruch dat een reguliere behandeling naast homeopathie effectief kan zijn. ‘Ik ben een optimist. Ik ga ervan uit dat het lichaam pakt wat het nodig heeft.’ Ze is niet tegen antibiotica of Ritalin en zal nooit adviseren om voorgeschreven medicijnen te laten staan. Hooguit zal ze voorstellen te proberen de Ritalin af te bouwen in overleg met de reguliere behandelaar. ‘Ik ben geen huisarts. Als een kind acute oorpijn heeft, adviseer ik daarom ook naar de huisarts te gaan. Kankerpatiënten neem ik zelf niet aan, want dan is het lichaam te zeer uit balans. Het is zeer tijdrovend en meestal kun je geen genezing bieden. Wel kun je met homeopathie de klachten verzachten.’

Als klachten onomkeerbaar zijn, zoals bij vergroeide vingers, kan de homeopathie volgens haar ook niets uitrichten. ‘Verder kunnen omgevingsinvloeden tegenwerken: als een huis vochtig is of het leefklimaat in een school is heel slecht, kun je daar soms niet tegenop behandelen.’ Bruch behandelt wel vaak problemen die ontstaan door het inenten van kinderen.

Baat bij behandeling

Janet Visser (36) kwam met homeopathie in aanraking in haar werk als dierenartsassistente. ‘In de praktijk zag ik dat homeopathie heel goed werkte. Dieren die al uitbehandeld waren, knapten er enorm mee op.’ Daarom koos ze voor een homeopathische behandeling bij de allergieklachten van haar zoontjes (4 en 6). Met een aangepast dieet en homeopathie zitten ze nu goed in hun vel.

‘Mijn oudste was lang een angstig kind. Als de bel ging, kroop hij weg. Maar met homeopathie en speltherapie via school is hij erg veranderd. Zelf kwam ik met behulp van homeopathie van whiplashklachten af.’

Mariëtte Niehe (41) runt haar eigen marketing en pr-bureau en komt sinds zes jaar bij Bruch met haar kinderen: twee dochters (9 en 10) en een zoontje (5). ‘Onze tweede dochter had, toen ze een jaar of 3 was, vreemde rode en jeukende uitslag op haar vinger. De huisarts stelde voor het weg te branden, maar dat vonden we nogal extreem. Via een kennis kwamen we bij Nelleke. Volgens haar kwam het van binnenuit. We kregen korreltjes en het was binnen twee weken helemaal weg, terwijl we er toen al ruim een half jaar mee liepen.’ Ook haar zoontje, dat problemen kreeg na zijn dktp-prik en last heeft van koemelk- en aardappelallergie, heeft volgens Niehe veel baat bij de homeopathische behandeling. ‘Aanvankelijk vond ik het nog wat vaag, maar ik vind het veel prettiger om gezondheidsklachten op een natuurlijke manier op te lossen. Ik merk echt dat de kinderen beter in balans blijven.’ Ook zijzelf en haar man gaan nu minder vaak naar de huisarts, maar kijken eerst in het homeopathische medicijnkistje. ‘Als er een tand of kies getrokken wordt, nemen we in plaats van een paracetamol nu homeopatische korrels. De kinderen zijn eraan gewend.’

Magisch ritueel

Natuurlijk hebben homeopathische middelen geen bijwerkingen. Maar ze hebben ook geen werking, zegt Bas Verhey, huisarts in een groepspraktijk in Huizen. Toch schrijft hij een enkele keer een homeopathisch recept uit, als mensen daar erg op gesteld zijn. ‘Als arts wil ik in de eerste plaats mensen beter maken door een goede diagnose en therapie. Maar ik wil ook tegemoet komen aan de vraag van de patiënt. Die wil zich beter voelen.’ Een homeopatisch middeltje is volgens hem wel ‘een beetje bedotten. Het maakt ook niet uit of ze drie keer daags een druppel, een theelepel, of een eetlepel nemen.’

Hij ziet overigens meer mensen die overal penicilline voor willen hebben op zijn spreekuur, dan voorstanders van homeopathie. Met die laatste groep gaat hij wel in discussie. Hij heeft de indruk dat de meeste patiënten zich niet echt verdiepen in homeopathie, maar via via iets horen. ‘Opvoeden is voor ouders nou eenmaal heel vermoeiend. Natuurlijk maak je je zorgen om een ziek kind, maar het is niet ethisch om dan maar middelen voor te schrijven die niet werken. Daar help ik ze niet mee.’

Volgens ex-huisarts Van der Smagt deugt het opvoedkundig zelfs niet om kinderen te bestoken met homeopathische middeltjes. ‘Het zijn magische handelingen, rituelen. Het heeft een sterk religieus aspect.’

Maar Nelleke Bruch is niet zo bezig met het waarom van de werking van homeopathie. ‘Ik zou het niet zo druk hebben als het niet werkte. De praktijk is het beste bewijs.’ l

Minister tegen homeopathie

Tijdens een congres van de Vereniging tegen de Kwakzalverij in november liet minister Hans Hoogervorst van Volksgezondheid weten zeer sceptisch te staan tegenover homeopathische geneesmiddelen. De werking ervan is volgens hem nihil, want, aldus de minister: ‘Ze bevatten vaak nauwelijks meer dan water.’ Fabrikanten van homeopathische geneesmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn, mogen daarom niet langer op de verpakking zetten dat het helpt, zolang de werking niet is bewezen. Ook een omschrijving als ‘te gebruiken bij pijn of koorts’ wil hij verbieden. Een flinke klap voor de homeopathische industrie: alleen al bij apotheken gaan er jaarlijks bijna twee miljoen homeopathische geneesmiddelen over de toonbank. Maar als van een product niet meer gemeld mag worden waartoe het dient, wordt het uiteraard praktisch onverkoopbaar.

Dosering reguliere medicijnen natte vingerwerk

Enig wantrouwen tegenover reguliere medicijnen voor kinderen is terecht, want uit onderzoek blijkt dat zo’n 70 procent van de geneesmiddelen die aan kinderen voorgeschreven wordt, onvoldoende op deze groep is getest. Dit kwam onlangs naar voren op een congres van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. De reden is dat de Wet Mensgebonden Onderzoek bepaalt dat kinderen niet zomaar als proefpersoon gebruikt mogen worden. Zij krijgen nu vaak een kleine dosis van medicijnen voor volwassenen voorgeschreven. Maar doordat hun lichaam anders functioneert, kunnen ze veel meer last hebben van bijwerkingen.

Bij homeopathische middelen zijn deze in principe niet te verwachten

De zogenoemde zelfzorgmedicijnen die ook verkocht worden als homeopathische middelen, zijn dat strikt genomen niet. Dit zijn namelijk geen extreme verdunningen maar meestal fyto(kruiden)therapie. Zij zijn gericht op de behandeling van één orgaan, of het zijn middelen waarin meerdere werkzame stoffen bij elkaar zitten. Bekend zijn Chamodent tegen doorkomende tandjes en Echinaforce tegen verkoudheid. Veel reguliere huisartsen schrijven deze middelen ook voor.

Aan Echinaforce geven Amerikanen jaarlijks driehonderd miljoen dollar uit. Maar dit middel werkt niet, zo blijkt uit Amerikaans onderzoek onder vierhonderd kinderen van 2 tot 11 jaar oud. Het veroorzaakt wel jeuk.