Rachelle Abbas Opvoeden 30 jul 2020, 06:05

Leestijd: 4 minuten

Kleuters, schoolkinderen en pubers: waarom liegen kinderen (per leeftijdscategorie)

Liegen komt eigenlijk altijd over als iets negatiefs. Natuurlijk, als je met opzet wordt belazerd heb je alle recht om boos te worden. Maar liegen is ook onderdeel van de ontwikkeling van een kind.

Ieder kind liegt wel eens. Ze verzinnen verhalen verzinnen die totáál niet waar zijn of niet kloppen.

Liegen

Er is niets mis met liegen, zegt kinderpsychiater Michael Brody. Het kan zelfs juist een goed teken zijn – kleuters met hogere IQ-scores hebben meer kans om te gaan liegen, zo blijkt. Bovendien weten jonge kinderen echt nog niet het verschil tussen waarheid en fictie, ze doen het dus niet met opzet.

Je moet natuurlijk niet het liegen van je kind toejuichen, er zijn verschillende gradaties in het liegen én verschillende leeftijden waarop kinderen moeten leren wat wel of niet kan als het om liegen gaat. Doordat jij weet wat op welke leeftijd ‘normaal’ is, kun je je kind langzaamaan begeleiden naar het juiste niveau:

Kleuters

De leeftijd van drie tot vijf jaar oud is de typische leeftijd dat kinderen praten over onzichtbare en verzonnen vriendjes, monsters en pratende regenbogen. De leugens die kinderen vertellen kunnen gewoon puur om het spelen zijn, maar soms gaat het ook om iets wat een kind heel graag wilt (een onzichtbaar vriendje kan een de wens voor een echt vriendje zijn of voor bijvoorbeeld een broertje of zusje).

Het is ook niet raar dat kinderen volhouden dat hun fantasiewereld echt is. ‘Het is niet echt een leugen’, legt Elizabeth Berger uit, kinderpsychiater en auteur van het boek Raising Kids With Character. ‘Het is zijn levendige fantasiewereld en zijn denkbeeldige vriendjes zijn belangrijk voor je kind.’

Als je je zorgen maakt over een bepaald verzonnen verhaal van je kind, is het belangrijk om de dingen in perspectief te blijven zien. ‘Als een kind gelukkig lijkt en ook écht relaties heeft met de belangrijke mensen in zijn leven, zou ik mij geen zorgen maken over zijn fantasiewereld’, zegt Berger. ‘Dát is juist wat kinderen deden voordat er tv was’. Daarnaast verwerken kinderen bepaalde gebeurtenissen anders dan volwassenen. Voor volwassenen lijkt zo’n fantasieverhaal misschien vreemd, maar voor het kind is het een verwerking van gebeurtenissen of indrukken.

Schoolkinderen

Op de leeftijd dat kinderen naar de basisschool gaan, komt het weleens voor dat een kind de schuld op zich neemt. Dát een kind dit voor een ander kind doet, is een signaal van een belangrijke ontwikkelingsstap: het vermogen om een onbaatzuchtige leugen te vertellen – één die iemand anders ten goede komt. ‘Het laat eigenlijk sociaal bewustzijn en gevoeligheid zien’, zegt Crossman.

Maar 5 tot 8-jarigen kun ook best leugens vertellen die niet zo onbaatzuchtig zijn. Op deze leeftijd vertellen kinderen leugens vanwege allerlei redenen. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat hun ouders anders teleurgesteld zijn, ze straf zullen krijgen of omdat ze te veel werk op hun bordje krijgen.

Stel, je kind heeft moeite met rekenen/wiskunde. Als je vraagt naar zijn wiskundehuiswerk, zal je kind misschien wel zeggen dat hij geen huiswerk heeft, juist vanwege de moeite die je kind ermee heeft. Vóórdat je je kind sancties oplegt, is het beter om te vragen naar zijn beweegredenen.

Tegen de puberteit aan

Op de leeftijd van ongeveer negen jaar, krijgen kinderen steeds meer vat op het verschil tussen waarheid en fictie. Maar dat betekent wel dat er daardoor een soort ‘grijs gebied’ ontstaat. Soms snappen kinderen precies wat nou fictie is en wat niet, maar soms dus ook helemaal niet.

Datzelfde grijze gebied omsluit de mate waarin je kind iets over zijn ‘privéleven’ met je deelt. Vertelde je kind eerst alles wat hij meemaakte op een dag tot in detail, nu wordt dat steeds minder. En dat betekent niet dat je kind opeens allerlei sneaky dingen uitspookt, maar dat hij steeds meer opgroeit. “Kinderen die álles aan hun ouders vertellen op de leeftijd van dertien of veertien worden niet volwassen”, legt Brody uit.

Toch kunnen kinderen die langzaamaan volwassen worden én dus ook meer verantwoordelijkheid krijgen, daar soms ook gebruik van maken. Liegen over huiswerk, klusjes in huis of tandenpoetsen is dan ook niet ongewoon als je kind tegen de puberteit aanzit. Op zo’n moment is het vaak het beste om simpelweg je ongenoegen te uiten.

Blijft je kind cónstant liegen, dan is het slim om erachter te komen waardoor dit komt. ‘Kinderen die angstig zijn of het gevoel hebben de ze een situatie niet de baas zijn, kunnen liegen’, legt Berger uit. ‘Het kan een teken zijn van verschillende soorten stress’.

Maar wat is dan de beste manier om je bijna-puber de juiste richting op te sturen? Ten eerste is het belangrijk om zélf het goede voorbeeld te stellen. Je kind spiegelt zich aan jouw gedrag.

Ten tweede is het van belang dat met je kind blijft praten. Leg uit wat de schade kan zijn van (frequent) liegen: het kan de geloofwaardigheid én relaties van je kind beschadigen. ‘Het is het soort les dat niet meteen z’n weg vindt bij je kind’, zegt Crossman. Maar ja, welk kind luistert wél meteen en doet wat je zegt? Blijf met elkaar praten en uiteindelijk zal je kind uitgroeien tot een eerlijke en evenwichtige volwassene.

Meer lezen?

• Gedragsproblemen: waar komt agressie bij kinderen vandaan en hoe ga je er mee om?
• Stress bij tienermeisjes leidt vaker tot angststoornissen. Hoe help je je dochter hierbij?