Redactie Eten en Voeding 2 jul 2021, 13:20

Leestijd: 8 minuten

Voedselallergieën komen steeds vaker voor! Hoe komt dat?

Kinderen die ziek worden van melk of gaan braken van een gebakken ei, het komt steeds vaker voor. Het aantal kinderen met een voedselallergie is de laatste tien jaar verdubbeld en het ziet er niet naar uit dat het minder wordt. Wat is de oorzaak van die toename?

Waarom voedselallergieën steeds vaker voorkomen

Opeens braken of galbulten over de hele huid; voor ouders is het even schrikken als hun kind voor het eerst een allergische reactie vertoont op voeding. Het duurt vaak een tijdje voordat de huis- en kinderarts weten wat er precies aan de hand is. Ondertussen sukkelen de kinderen maar door.

Omdat er steeds meer allergische kinderen bijkomen, werd in 2017 in Utrecht een Centrum voor kinderallergologie geopend. Hier behandelen ze vooral allergische kinderen waar andere artsen graag advies over willen. Het centrum is onderdeel van het Utrechtse kinderziekenhuis.  Er werken dermatologen, samen met kinderartsen, diëtisten, eczeemverpleegkundigen, psychologen en provocatieverpleegkundigen (iemand die reacties meet op ‘verkeerde’ voeding). Gezamenlijk komen zij tot een diagnose en een multidisciplinair behandelingsvoorstel.

Of niet, want in de praktijk blijkt dat een derde van de kinderen bij wie eerder een voedselallergie is geconstateerd, dat helemaal niet heeft. Triest genoeg zijn die kinderen wel jarenlang onnodig op een ongezellig dieet gezet. Susanne Pasmans, dermatoloog bij het Utrechtse centrum voor kinderallergologie en haar collega kinderarts Maarten Hoekstra, weten dat 50 tot 70 procent van de bloed- of huidtesten die gedaan worden om allergieën vast te stellen, vals positief zijn. Pasmans: ‘Zo’n test alleen is niet genoeg, in het ziekenhuis moet ook een provocatie gedaan worden.”

Dubbelblind testen

“Dus als een kind allergisch lijkt voor koemelk, moet het in het ziekenhuis koemelk drinken en dan kijken we naar de reactie. Eigenlijk moet dat ieder jaar herhaald worden omdat kinderen met name over koemelkallergie nog wel eens heen groeien. Dan blijven ze dus onnodig met een dieet leven.” Het beste is als zo’n test dubbelblind afgenomen wordt. Dat wil zeggen dat zowel het kind en de verzorger als de onderzoeker en de arts niet weten of de stof waar het kind allergisch voor is, in het voedsel zit. Deze werkwijze vermindert de kans op toevallig optredende klachten en onbewuste beïnvloeding van de testresultaten, waardoor die onbetrouwbaar worden.

Meest voorkomende allergieën

Koemelk (producten), kippen­ei, pinda’s en noten zijn de grootste boosdoeners voor allergische kinderen tot een jaar of 4. Oudere kinderen hebben vaker last van appels, kersen en andere vruchten waar een pit in zit. Daar krijgen ze vaak jeuk van in hun mond. Naar schatting is een kwart van de bevolking in de westerse wereld gevoelig voor allergie en van de jongeren is dat zelfs 40 procent. Het is nog niet duidelijk waar dat aan ligt. Een tijdlang is de hygiënetheorie erg in zwang geweest. We zouden gevoeliger voor allergieën zijn omdat we te schoon leven, maar dat zien ze in het Utrechtse ziekenhuis al lang niet meer als de enige reden.

Voedselallergieën nemen waarschijnlijk ook toe omdat we steeds meer exotische voedingsmiddelen eten, zoals kiwi’s en passiefruit – voor het immuun­systeem van een jong kind vreemd voedsel. Ook kregen ze vroeger bijvoorbeeld appelmoes, waarbij de eiwitten die in de appel zitten al kapot gekookt waren. Nu is vers de trend en krijgen kinderen een complete appel, waardoor de pas werkende darmen veel meer eiwitten en andere stoffen zelf moeten verwerken.

Niet optimaal rijpen

Het nadeel van een streng dieet als antwoord op een allergie, is dat de darmen moeilijker aan bepaalde stoffen wennen en niet optimaal rijpen. Voor kinderen is het, meer nog dan voor volwassenen, belangrijk om alle voedingsstoffen binnen te krijgen anders krijgen ze een tekort aan noodzakelijke vitaminen en bouwstoffen. Het immuunsysteem rijpt tot ongeveer het vierde jaar, maar vaak is er bij kinderen van een jaar of 2 al een verandering merkbaar. Dan treedt er voor een flink aantal stoffen een tolerantie op en kunnen veel kinderen wel melk en eieren verdragen. Het is dus belangrijk om om de paar jaar samen met een arts te bekijken of een kind nog allergisch is voor een product.

Pindapeuters geweigerd

Dit jaar waren er voor het eerst berichten in de media dat peuterspeelzalen zogenaamde ‘pindapeuters’, kinderen met een (zware) pinda-allergie, weigeren. Deze peuters hoeven maar een kruimeltje brood met pindakaas van een ander kind te pikken of ze krijgen al een ernstige allergische reactie, zoals benauwdheid. Die verantwoording durven steeds meer instanties niet aan. Natuurlijk omdat ze bezorgd zijn om het kind, maar ook omdat ze bang zijn voor claims. De patiënten­organisatie Nederland Anafalaxis Netwerk bemiddelt regelmatig voor ouders die problemen hebben om hun kind in een peuterklasje geplaatst te krijgen. Zij verwachten echter niet dat de weigering van pindapeuters een trend is die zich verder voortzet. Er gaan tientallen kinderen met een ernstige allergie naar een speelzaal en dat verloopt bijna altijd probleemloos. Dat is maar goed ook, want anders zouden deze kinderen allemaal naar een sociaal medisch dagverblijf moeten, wat erg duur is.

Tegen allergieën worden nu alleen nog diëten ingezet, een goedwerkend medicijn is er niet. Toch hebben ze in het kinder­allergologisch centrum in Utrecht goede hoop op verbetering voor kinderen met een appelallergie. In berkenbomen zit namelijk hetzelfde eiwit als in appels. Door het toedienen van kleine beetjes van het berkeneiwit hopen ze kinderen minder gevoelig te maken voor appels. Dat gebeurt nu al succesvol bij volwassenen. Als de behandelingsmethode met de berk aanslaat, streven onderzoekers ernaar eenzelfde soort methode voor pinda, koemelk en kippenei te ontwikkelen. Maar die onderzoeken zijn nu nog in volle gang.

Overgevoelig voor gluten

Coeliakie is een onverdraagzaamheid voor gluten, de in alcohol oplosbare eiwitfractie van tarwe, haver, rogge, gerst, spelt en kamut. Behalve hierin zitten gluten ook in medicijnen, knutselmateriaal en in veel vruchtendrankjes. Daarom is coeliakie niet alleen thuis of tijdens het eten een probleem, maar ook op school als er iets geknutseld moet worden. Hoewel de Coeliakievereniging maar 1250 leden onder de 10 jaar telt, hebben naar schatting zo’n 15.000 kinderen coeliakie.

Coeliakie uit zich bij kinderen vaak in een dikkere buik, dunne armen en een groeiachterstand. De huisarts kan met een bloedtest uitsluitsel geven.

Bij patiënten met coeliakie veroorzaken gluten beschadiging aan het slijmvlies van de dunne darm. Daardoor kan de darm zijn werk niet goed meer doen. Een gezonde dunne darm heeft aan de binnenkant een groot aantal darmvlokken, die samen een enorm oppervlak voor voedselopname vormen. De darmvlokken van een coeliakiepatiënt kunnen geen gluten verdragen. Ze worden erdoor kapot gemaakt, waardoor de bouwstoffen uit het voedsel slecht kunnen worden opgenomen. Het lichaam heeft deze bouwstoffen echter nodig om normaal te kunnen functioneren en bij kinderen zijn ze ook nodig om te kunnen groeien.

Niet opgenomen bouwstoffen verlaten met de ontlasting weer het lichaam. Als gevolg van het gebrek aan bouwstoffen kunnen klachten ontstaan als diarree, verstopping, groeistoornissen, humeurigheid en vermoeidheid. Ook kunnen tekorten ontstaan aan onder meer vitamines en ijzer. De enige manier om deze klachten te voorkomen of te bestrijden, is het volgen van een dieet waarin gluten niet voorkomen. Dankzij het glutenvrije dieet kan het dunne darmslijmvlies zich herstellen. Heeft men eenmaal een overgevoeligheid voor gluten, dan blijft die het hele leven bestaan. Telkens wanneer de darmwand met gluten in aanraking komt, ontstaat er een beschadiging. Het dieet moet dan ook levenslang gevolgd worden. Bij niet behandelde coeliakie bestaat een verhoogde kans op complicaties, zoals onder andere verminderde vruchtbaarheid, miskramen, botontkalking, neurologische en psychische problemen.

Hoe herken je voedselallergie?

Een allergische reactie treedt meestal op binnen een paar uur na het eten van het verboden voedsel. Kinderen krijgen jeuk in hun mond, ogen of neus en een opgezette tong. Er kunnen galbulten ontstaan die vervelend zijn, maar niet gevaarlijk. Sommigen moeten braken of krijgen acute diarree. In ernstige gevallen krijgen kinderen het benauwd (astma) en heel incidenteel raken zij in een shocktoestand. Het is dan belangrijk zo snel mogelijk anti-allergiemedicijnen toe te dienen. Als de reactie niet stopt, moet de patiënt meteen via een EpiPen geïnjecteerd worden met adrenaline. Dit kan door een ouder, begeleider of – als het oud genoeg is – door het kind zelf gebeuren. Daarna moet het kind direct naar de dokter voor verdere behandeling.

Voedselallergie of overgevoeligheid?

Bij voedselallergie maakt het immuunsysteem in het lichaam antistoffen aan tegen bepaalde eiwitten in het voedsel. Dat is een abnormale reactie: het lichaam vecht tegen stoffen die in principe niet bedreigend zijn.

Bij niet-allergische voedselovergevoeligheid, wat dus geen allergie is, is het immuunsysteem niet betrokken. Wie over-gevoelig is voor koemelk kan bijvoorbeeld wel een pannenkoek eten, maar moet dat gewoon niet te vaak doen want dan komen er klachten. Kinderen die overgevoelig zijn vertonen een minder heftige reactie dan bij een allergie, maar het eten van ‘verboden voedsel’ heeft wel degelijk invloed op hen. Ze worden dan lusteloos of juist erg actief.

Onvoldoende voedingsstoffen

Vooral bij de Stichting Voedselallergie komen veel klachten over gedragsproblemen binnen. Additieven, zoals sommige kleurstoffen, maar ook melk of fruit zouden de boosdoeners zijn. Bij het kinder-allergologisch centrum in Utrecht is de ervaring dat niet het eten van bepaalde kleurstoffen kinderen moe of druk maakt, maar een onregelmatig en onevenwichtig voedingspatroon. Bijvoorbeeld doordat ze in het weekend te laat ontbijten en te veel frisdrank drinken. Kinderen krijgen dan niet genoeg gezonde voedingsstoffen binnen, wat verlies van of juist een overmaat aan energie veroorzaakt.

Meer informatie: www.coeliakievereniging.nl
Wie meer wil weten over andere voedselallergieën of -overgevoeligheden, kan surfen naar:
www.stichtingvoedselallergie.nl
www.anafylaxis.net