Redactie Opvoedstijlen 19 aug 2021, 22:04

Leestijd: 6 minuten

Tegenslag, ziekte, nare dingen? Praat erover met je kind!

Is iemand overleden of is oma ernstig ziek; praat erover met je kind. Hoe begrijpelijk ook, liegen of verzwijgen is bijna altijd de slechtste optie. ‘Je helpt je kind juist door hem te leren omgaan met verdriet.’

Erover praten is bijna altijd een goed idee

De konijntjes die opa en oma voor hun kleinkinderen kochten, waren eigenlijk iets te jong uit het nest gehaald. Schuchter zaten ze in hun hokje en als mijn dochters van 4 en 6 ze eruit tilden om ze te aaien, hielden we ons hart vast; als ze maar niet doodgeknuffeld werden. Al snel trof mijn vader ze inderdaad koud en verstijfd aan in hun kooi. Maar opa en oma konden het niet over hun hart verkrijgen om dat te vertellen. Ze wilden hun kleinkinderen beschermen en grepen terug op een smoes: de konijntjes waren zogenaamd teruggegaan naar hun moeder. Mijn dochters geloofden het verhaal en treurden niet. Vrolijk huppelden ze weer verder door hun onbezorgde leven.

Een leugentje om bestwil?

Begrijpelijk, maar niet altijd het beste wat je kunt doen. Ook niet in dit geval, vindt kinderpsycholoog en opvoedcoach Tischa Neve. ‘Een huisdier dat overlijdt is een mooie kleine les voor kinderen om te leren omgaan met tegenslag en verdriet,’ legt ze uit. ‘Het is niet leuk, maar uiteindelijk help je je kind ermee.’ Nou is een overleden huisdier lang niet het ergste wat een kind kan overkomen. Wat dacht je van een ouder die ernstig ziek wordt, depressief is of aan de drugs? Of een aanstaande echtscheiding, een vader in de gevangenis of seksueel misbruik in de omgeving? Ga er maar aan staan als ouder: je wilt je kind beschermen maar je wilt hem ook niet buitensluiten. Wat deel je wel met hem en wat niet? Welke informatie kan een kind bevatten en hoe zorg je dat je hem niet onnodig belast?

Niet buitensluiten

Psychologen zijn het erover eens: in de meeste gevallen is liegen of verzwijgen de slechtste optie. Het is veel beter om een onderwerp bespreekbaar te maken. Zeker als je al concrete informatie hebt die voor het kind relevant is, omdat het de gevolgen ervan zal gaan merken. Bijvoorbeeld als moeder borstkanker heeft en vaak naar het ziekenhuis zal moeten gaan, misschien haar haren verliest, veel in bed ligt ‘Ik zie regelmatig dat ouders er zó tegenop zien om het gesprek aan te gaan, dat ze het maar blijven uitstellen,’ weet Tischa Neve. ‘Ze steken hun kop in het zand.’ En dat is om meerdere redenen niet handig. Bijvoorbeeld omdat een kind er uiteindelijk toch wel achterkomt. De klap is nog harder als blijkt dat zijn ouders allang op de hoogte waren – of erger nog: de hele buurt! ‘Als een kind achteraf hoort dat papa en mama al twee jaar bezig waren met scheiden, dan voelt het zich niet serieus genomen.’ Daar komt nog bij dat het vreselijk is als een kind belangrijke informatie niet rechtstreeks van zijn ouders krijgt, maar via roddels of zelfs uit de media, bijvoorbeeld als het gaat om criminaliteit.

Waarheid is prettiger

Hoewel goedbedoeld, levert het verzwijgen van informatie ook lang niet altijd de beoogde bescherming op. Een kind merkt meestal tóch wel dat er iets aan de hand is. ‘Dat moet je echt niet onderschatten,’ benadrukt Tischa Neve. En als een kind eenmaal iets vermoedt, dan maakt hij het vaak in zijn hoofd groter dan het is, haalt hij er van alles bij. ‘Zo’n piekerend kind durft zijn ouders daar niet mee lastig te vallen, omdat hij voelt dat het onderwerp onbespreekbaar is.’ De waarheid horen is voor een kind meestal prettiger. Het kan ook veel verklaren: waarom mama zoveel weg is bijvoorbeeld, als ze psychische problemen heeft.

‘Ouders zijn vaak heel bang voor de reactie van hun kind, maar in de praktijk blijkt dat reuze mee te vallen. Kinderen reageren vaak luchtig, ze kunnen goed relativeren. “Nu ga ik weer spelen” zeggen ze dan. Dat relativeren is zelfs leerzaam voor hun ouders!’ Voor kinderen is vooral de praktische kant van het nieuws van belang. Wat betekent het voor mij dat papa z’n baan kwijt is? Blijven we in hetzelfde huis wonen? Kan ik nog wel op voetbal blijven? Een kind kan ook actief meedenken. ‘Als we minder geld hebben, dan gaan we toch gewoon niet op vakantie?’

Nog een reden om open en eerlijk te zijn tegen je kind: goed voorbeeld doet goed volgen. ‘Een kind dat opgroeit in een open sfeer waarin alles bespreekbaar is, zal zelf ook sneller dingen delen. Dan durft je kind als puber hopelijk te vertellen dat hij voor het eerst een vriendinnetje heeft, of dat hij iets gedaan heeft wat niet mag.’ Want ook fouten mogen besproken worden. Als zijn broertje of zusje een winkeldiefstal heeft gepleegd en daarvoor gestraft is, dan kan je kind daar alleen maar van leren. ‘Deel zoiets met elkaar, praat erover, en sluit het daarna af. Het hoeft echt niet telkens terug te komen.’

Uitgeklede boodschap

Goed, we willen dus zoveel mogelijk delen met ons kind. Maar hoe? Wanneer vertel je bijvoorbeeld dat papa niet zijn echte vader is, of dat hij geadopteerd is? ‘Aan een baby kun je dat natuurlijk niet uitleggen, maar als je het je kind in groep 7 nog moet gaan vertellen, dan maak je het nodeloos ingewikkeld,’ antwoordt Tischa Neve. ‘Zoiets kun je spelenderwijs vertellen – er zijn bijvoorbeeld veel leuke boekjes geschreven over adoptie.’ Een kind hoeft ook niet meteen de hele waarheid te horen: houd het behapbaar, afgestemd op zijn leeftijd. Moeilijke details mogen best achterwege blijven. Dat is trouwens ook handig als je niet wilt dat buitenstaanders van alles te horen krijgen. ‘Vertel je kind dan alleen een uitgeklede boodschap die naar buiten mag, zodat je hem niet met een geheim opzadelt,’ zegt Tischa. ‘Je mag natuurlijk wel vertellen dat iets niet aan de grote klok hoeft.’

In het algemeen geldt dat je als ouder zelf wel aanvoelt wanneer je echt aan het liegen bent en wanneer het dus tijd is om meer te vertellen. ‘En probeer dan niet alsnog de waarheid te verzachten. Als je kind bijvoorbeeld ernstig ziek is, dan moet je dat vertellen én er eerlijk over zijn. Dus niet zeggen dat die behandeling wel mee zal vallen als je weet dat het veel pijn zal doen. Je kind moet op je kunnen vertrouwen.’

Als je echt iets vervelends moet aankondigen, een overlijden of een echtscheiding bijvoorbeeld, dan zul je dat goed willen voorbereiden. Welk verhaal breng je? Praat daarover met je partner of met anderen, schakel eventueel een kinderpsycholoog in. Als het mogelijk is, vertel het nieuws dan samen en in een veilige en prettige omgeving voor het kind: thuis, misschien op zijn eigen kamer. Zorg dat er na afloop tijd vrij is waarin niets hoeft, zodat hij het nieuws rustig kan verwerken en vragen kan stellen. Wees niet bang dat je een huilbui zult krijgen als je iets ergs vertelt, dat geeft niet.

‘Je moet je kind natuurlijk niet met jouw emoties overspoelen – daar moet je een andere uitlaatklep voor zoeken. Maar hij mag best weten dat jij het ook erg vindt. Als je maar laat merken dat je er vertrouwen in hebt dat je het aankunt. Zeg dat het vervelend en moeilijk zal zijn, en dat je daarom ook best mag huilen, maar dat je het samen gaat redden. Hoe heftig het ook is: we komen er wel.’