Redactie Mentale gezondheid 25 jul 2021, 12:03

Leestijd: 7 minuten

Pubers die strak van de stress staan: hoe help je ze?

Bijna zeventig procent van de middelbare scholieren heeft te veel stress. Eén van de belangrijkste oorzaken is huiswerk. Zit je kind huilend boven zijn boeken, klaagt hij over hoofd- en buikpijn of heeft hij een blackout tijdens examens? Help je puber met stress om te gaan met proefwerkzenuwen en examenangst.

Mam, ik voel me zó gestresst

Terugdenkend aan mijn eigen middelbare schooltijd, zie ik vooral eindeloze middagen in de zon waarbij ik wat stond te kletsen bij het fietsenrek. Waarschijnlijk maakte ik ook wel huiswerk, maar gek genoeg is elke herinnering daaraan uit mijn geheugen gewist. Groot was de schrik dan ook toen mijn dochter naar de brugklas ging en elke dag tot ‘s avonds laat aan haar huiswerk zat. Als ik voorzichtig opperde dat ze ook wel eens voor de tv mocht hangen, keek ze me geschrokken aan. Víer proefwerken had ze deze week; hoe zou dat ooit lukken als ze niet dag en nacht zat te leren? Pas toen ze over hoofdpijn klaagde, begon het me te dagen: mijn dochter had last van stress.

Stress rond proefwerken en overhoringen is normaal. Het is niets anders dan een paraatheid van lichaam en geest om met veranderingen om te gaan. Hierdoor kun je je extra goed concentreren. Ongezond wordt het als er een constant gevoel van spanning en druk is. Uit onderzoek blijkt dat 68 procent van de jongeren regelmatig kampt met te veel stress. Bijna 70 procent van de jongens en 80 procent van de meisjes in de leeftijd van 10 tot 14 jaar heeft daar last van. ‘Huiswerk’ is een van de drie meestgenoemde stressfactoren. Andere oorzaken zijn ‘ouders’ en ‘vrienden.’ Bij oudere kinderen neemt huiswerk- en proefwerkstress iets af, maar tijdens het eindexamen heeft nog altijd een op de vijf leerlingen last van examenangst.

Columnist Femke: Examenstress? Dit zijn de 3 belangrijkste tips

Slim? Meer stress

Stress en angst hebben alles met elkaar te maken. Dat zegt Gerda Kraag van het Nederlands Jeugdinstituut, die promoveerde op stress bij scholieren. ‘Er wordt verondersteld dat stress en angst een continuüm vormen. Stress rond het maken van proefwerken en examens kan tot angstgevoelens leiden en die verhogen weer de stress.’ De vraag is waarom het ene kind er wel last van heeft en het andere niet. Het antwoord ligt niet in de moeilijkheidsgraad of de hoeveelheid huiswerk of examenstof. Uit onderzoek blijkt dat slimme kinderen vaker last hebben van proefwerkstress en examenangst. Niet de toets zelf levert de stress, maar de manier waarop een kind erop reageert. En dat leert hij van huis uit. Een ouder die niet volledig in paniek raakt als de autosleutels onvindbaar zijn, kan het goede voorbeeld geven.

Te veel druk leggen op prestaties, kan ook stress veroorzaken. Je kind prijzen om zijn inspanning is dan ook beter dan een complimentje geven voor zijn goede cijfers. Zeg dus liever: ‘Wat fijn dat je zo je best hebt gedaan’ in plaats van: ‘Wat goed dat je een 8 hebt gehaald.’

Faalangst

Maar niet alleen de omgeving kan voor extra stress zorgen, ook het kind zelf kan dat doen door zichzelf (te) hoge eisen te stellen. Faalangst speelt vaak een grote rol. Hierdoor kan een kind op belangrijke schoolmomenten volledig blokkeren. Kraag: ‘Faalangst zorgt ervoor dat je zoveel stress ervaart dat je niet goed meer kunt presteren. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn. Vaak liggen er irreële gedachten aan ten grondslag, zoals: ik kan het toch niet, of: ik moet het foutloos maken. Of: alleen echt slimme leerlingen kunnen dit proefwerk goed maken en ik ben niet zo slim als de besten uit mijn klas. Ook kan een kind eerder een proefwerk of schoolonderzoek verknald hebben en daar zo van geschrokken zijn, dat de angst dat het weer gebeurt hem als het ware blokkeert. Voor faalangst zijn speciale trainingen ontwikkeld. Niet iedereen zal die nodig hebben.’ Het kan helpen om de lat niet zo hoog te leggen voor jezelf, en je te realiseren dat iedereen wel eens de mist in gaat. Soms is het voldoende om te zorgen voor een goede voorbereiding en planning.’

Maar dat is precies wat veel kinderen nog niet goed kunnen: plannen. Volgens ontwikkelingspsychologe Eveline Crone, auteur van Het puberende brein, is er een limiet aan de mate van zelfstandigheid die je van een middelbare scholier kunt verwachten. Crone: ‘Hoewel adolescenten lijken uit te blinken in multitasken – tegelijkertijd telefoneren, msn’en en huiswerk maken – blijkt uit onderzoek dat het puberbrein nog niet helemaal in staat is om verschillende taken tegelijk uit te voeren.’

Stress herkennen

De manier waarop kinderen in hun jeugd omgaan met stress, bepaalt hoe ze later in hun leven stressveroorzakende gebeurtenissen hanteren. Daarom is het belangrijk dat je je kind leert om er op een goede manier mee om te gaan. Dat kun je doen door de bron van de stress aan te wijzen. Vooral jongere kinderen zien niet uit zichzelf het verband tussen de druk van een proefwerkweek en de hoofd- of buikpijn die daarmee gepaard gaat. Leg je kind uit dat angst en stress normaal zijn. Leer hem wat ontspanningsoefeningen. Een paar keer diep en rustig inademen kan al heel effectief zijn omdat dat de hoeveelheid adrenaline, die gepaard gaat met stress en die er onder andere voor zorgt dat een kind zich gespannen voelt, doet dalen.

Omdat er bij een examen meer op het spel staat dan bij een proefwerk, is het belangrijk om er in de hele examenperiode voor te zorgen dat je kind ook tijd neemt voor ontspanning. Bij extreme examenangst kan de huisarts een kalmerend middel voorschrijven, maar bij de drogist zijn ook homeopathische middelen te koop. Zo’n kalmerend pilletje meenemen naar het examen kan al geruststellend werken. Nog belangrijker is om als ouder een rustige, stabiele omgeving te bieden en de lat niet te hoog te leggen voor je kind. Een zesje is soms echt goed genoeg. l

Zo kun je je kind helpen

• Stel geen te hoge eisen
• Beloon zijn inzet, niet de resultaten
• Help bij de planning
• Zorg voor rustmomenten en afleiding
• Zorg dat hij voldoende lichaamsbeweging krijgt. Tien tot twintig minuten bewegen per dag verlaagt het stresshormoon cortisol
• Leer hem ontspanningsoefeningen (yoga)

Ontspanningsoefening

1. Ga op je rug liggen en leg je armen ontspannen neer, iets van je lichaam met de handpalmen naar boven.
2. Ga in gedachten je hele lichaam langs, begin bij je tenen en eindig bij je kruin. Adem een aantal keren diep in en uit, en laat de spanning in je lichaam los.
3. Adem langzaam, zacht en ontspannen.
4. Blijf een aantal minuten zo liggen.
5. Kom heel rustig uit je ontspanning, rek je een keer helemaal uit en rol op je rechterzij. Kom dan tot zitten.

Toch maar een pilletje?

Zowel VSM als Dr. Vogel bieden homeopathische middelen tegen examenvrees. Beide verkopen ook middelen op basis van plantenextracten (valeriaan). Bij homeopathische middelen is de werkzame stof vele malen verdund. Bij middelen op basis van plantenextracten is de werkzame stof wel volop aanwezig.

De huisarts kan een bètablokker voorschrijven. Deze zorgt ervoor dat de hartslag rustiger wordt en de bloeddruk omlaag gaat, waardoor je lichamelijk een rustiger gevoel krijgt. Bètablokkers hebben echter als bijwerking moeheid en sufheid.

Meditatie-oefening

1. Ga comfortabel zitten en sluit een moment je ogen.
2. Adem een aantal malen rustig in en uit, ontspan. Het enige wat je nu doet is het waarnemen van je gedachten.
3. Stel je deze gedachten voor als wolken, die – steeds in een andere vorm – voorbijdrijven. Laat ze komen en weer gaan. Het is niet erg als je je met een wolk laat meevoeren.
4. Drijf je te ver af, adem dan diep in en langzaam uit en begin opnieuw met het waarnemen van je gedachten.

Begin deze oefening met een paar minuten en bouw dit langzaam op tot vijftien minuten.
Uit: Yogatree, Yoga voor tieners (2007), Karakter Uitgevers

Hoe ga je om met klimaatstress bij je kind? Kom samen in actie!