Redactie Mentale gezondheid 6 dec 2021, 16:27

Leestijd: 5 minuten

Prepuberteit: wat is het en hoe ga je ermee om?

In de prepuberteit, die vanaf een jaar of tien inzet, krijgen kinderen te maken met veel veranderingen. Fysiek kunnen ze een groeispurt doormaken, maar ook hun gedrag verandert. hoe ga je om met zo’n dwarse prepuber?

Je dochter is tien en antwoordt opeens op alles wat je haar vraagt met een snoeihard ‘nee!’. Ze lijkt wel weer twee. En als jij eens ‘nee’ zegt, loopt ze stampvoetend weg. ‘Goh, het lijkt wel of ze nu al pubert,’ krijg je als commentaar van anderen. En ergens klopt dat ook wel.

Met tien jaar naar de GGD

Alle tienjarigen komen voor onderzoek bij de GGD Jeugdgezondheidszorg. ‘Ouders ervaren doorgaans geen grote problemen met de prepuberteit,’ vertelt een verpleegkundige. ‘Als kinderen gedragsproblemen hebben, zijn dat vaak al problemen die langer spelen.’

In de tienjarigen gesprekken komt het onderwerp prepuberteit wel altijd aan de orde. ‘We leggen de kinderen uit dat deze fase het begin is van een hoop veranderingen, ook in hun lijf. We controleren de groei en bespreken die. Meisjes groeien hard in de prepuberteit en we geven uitleg over de menstruatie. In iedere groep 8 zit wel een aantal meisjes dat al ongesteld is. Ook leggen we uit dat kinderen op deze leeftijd vaak wat brutaler worden, ze nemen niet meer zomaar dingen van je aan. Maar verder zijn er natuurlijk individuele verschillen.’

Kijk naar het gedrag

Kinderpsycholoog en J/M-opvoedcoach Tischa Neve onderschrijft dit. ‘Ieder kind is anders; de een komt eerder in de puberteit dan de ander. Maar niet elk dwars gedrag kan worden toegeschreven aan prepuberteit. Er kunnen veel andere redenen voor zijn. Misschien zit je kind gewoon in een onrustige fase of zijn er te veel veranderingen tegelijk. Een valkuil is dat je door de bril van prepuberteit kijkt en daarom niet ziet of er iets anders aan de hand is waardoor je kind het moeilijk heeft. De laatste jaren op de basisschool zijn spannend. Ook daardoor kunnen kinderen dwars gaan reageren.’

Kijk eerst wat er achter het gedrag van je kind zit, adviseert Neve. ‘Probeer tussen de regels door naar je kind te luisteren. Het kan ook iets over jou als ouder zeggen. Als jij de lijnen niet goed uitzet of geen structuur biedt, kan je kind ook bokkig gaan doen. Dat kun je afdoen met “prepuberteit”, maar wat heb je daaraan? Je moet er toch mee aan de slag.’

Natuurlijk gaan kinderen in deze fase wel degelijk door lichamelijke veranderingen heen en kunnen hormonen een rol spelen. ‘Realiseer je dat dit de inleiding kan zijn voor een pittige tijd, accepteer dat je kind straks gaat puberen.’

Voor ouders is het zelfstandiger worden van hun kind een lastig proces. Een kind dat in de puberteit komt, wil graag het laatste woord hebben. Tischa Neve: ‘Die wil meebeslissen. Dat kan ook, en dat moet je langzaamaan ook laten doen. Dat is een ommekeer in de opvoeding.’

Een paar tips voor de prepuberteit

• Maak goede afspraken en geef duidelijke grenzen aan. Dat is altijd belangrijk, maar zet nu helemaal de puntjes op de i.
• Laat je kind meedenken en geef het verantwoordelijkheid. Kijk bij discussies niet alleen waar je grenzen stelt, maar bekijk ook of je je kind ergens in tegemoet kunt komen.
• Geef uitleg over puberteit en lichamelijke veranderingen zodat je je kind geruststelt. Sommige kinderen puberen al vroeg, terwijl klasgenoten en vrienden nog niet zover zijn. Geef je kind de ruimte om hierover te praten. Je kunt het ook voorlichtingsboekjes geven.
• Maak het niet te groot. Anders geef je je kind een vrijbrief om zich dwars te gedragen: ik ben toch een (pre)puber, die doet toch zo?
• Maak je kind duidelijk dat hij zich mag voelen zoals hij zich voelt, maar maak tegelijk afspraken over zijn gedrag. Dus: je mag je rot voelen, maar snauwen en met deuren gooien doen we niet.

‘Altijd draait het uit op narigheid; zij boos, ik boos, en de dag is weer verpest. Soms word ik er moedeloos van,’ schrijft een moeder op het J/M-forum over haar dochter van 9. Een andere moeder van een plotseling onhandelbare en brutale 9-jarige schrijft: ‘We wisten niet meer wat we met haar aanmoesten.’ Wat doe je als je er als ouder volkomen doorheen zit en je leeggezogen voelt?

‘Stap 1: zorg beter voor jezelf,’ zegt Tischa Neve. ‘Als jij het bijna niet meer kunt opbrengen, wordt het gedrag van je kind er niet beter op. Hij zal zich alleen maar erger gedragen want jij hebt minder geduld. Jij bent degene die de lijnen uitzet. Soms heeft je kind het zwaar, ook al doe jij het nog zo goed. Dat is dan even zo. Praat er met iemand over, neem de tijd om op te laden.’

Puberen ze echt eerder?

Veel ouders vermoeden dat kinderen steeds jonger in de puberteit belanden. Recent onderzoek in Amerika gaf daar inderdaad een forse leeftijdsdaling van de start van de puberteit te zien, vooral onder afro-Amerikaanse meisjes. Maar in Nederland is dat niet zo, aldus onderzoek van kinderarts Dick Mul. Sinds de jaren zestig is er weliswaar een lichte verlaging van de start van de puberteit, maar vanaf de jaren tachtig stabiliseert de leeftijd waarop een meisje voor het eerst menstrueert. Overigens begint de puberteit ruim twee jaar voor de eerste menstruatie, met de groei van de borsten. Bij jongens begint de puberteit veel onopvallender.

Iets jonger ongesteld

In 1965 werden meisjes gemiddeld op 13,5-jarige leeftijd voor het eerst ongesteld. In 1980 was dat 13,3 en in 1997 13,2 jaar. Nu ligt de gemiddelde leeftijd voor de eerste menstruatie op 13,1 jaar, vertelt TNO-onderzoekster Yvonne Schönbeck, die meewerkte aan de Vijfde Landelijke Groeistudie, die vorig jaar uitkwam. ‘Het verschil met begin jaren tachtig is heel klein, er is een afvlakking. Wel zien we dat Turkse en Marokkaanse meisjes circa drie maanden eerder dan in 1997 ongesteld worden. We weten de oorzaak daarvan niet goed. Het zou kunnen komen doordat ze gemiddeld zwaarder zijn. We gaan dat nog verder onderzoeken.’

Dokters spreken van een vroege puberteit als die bij meisjes tussen 8 en 10 jaar begint en bij jongens tussen 9 en 11. Als meisjes voor hun 8e borstontwikkeling krijgen of voor hun 10e hun eerste menstruatie hebben, is er sprake van een te vroege puberteit. Bij jongens is dat zo als hun testikels voor hun 9e in grootte toenemen. Overigens komt te vroeg puberen bij hen minder vaak voor.

Dit maakt je kind lichamelijk en mentaal door in de prepuberteit