Redactie School 28 sep 2020, 07:00

Leestijd: 8 minuten

De bijenkoningin en haar ‘wannabees’: het geheim van populaire kinderen

Hoe zit dat toch met populaire kinderen? Waarom is het ene kind enorm populair en het andere kind niet? Is het omdat ze knapper zijn of aardiger?

Oftewel, wat is het geheim van populaire kinderen?

Een ervaringsdeskundige legt uit: Het geheim van populaire kinderen

‘Bonne was veruit het populairste meisje uit de klas van mijn dochter. Vroeg zij mijn dochter te spelen, dan kon haar dag niet meer stuk. Niet dat ze zo goed met elkaar konden opschieten. Maar wie door Bonne werd uitgenodigd, telde net iets meer mee in de klas. Als Bonne nieuwe laarsjes had, wilde mijn dochter per se hetzelfde model. Had ze mij eindelijk omgepraat, dan kon het gebeuren dat die prachtige laarsjes na twee weken in een hoek werden gesmeten. Omdat Bonne had laten vallen dat ze nu toch echt ‘uit’ waren.

Bonne zag er leuk uit, was vrolijk en sportief en bedacht het ene spannende plan na het andere. Maar om nou te zeggen dat ze altijd poeslief en aardig was… Ze kon soms venijnig uit de hoek komen: ‘Jij, jij en jij mogen meedoen. Jou willen we er even niet bij hebben!’ Lange tijd werd gedacht dat aardig zijn en aardig gevonden worden samenvallen met populariteit. Zeker: aardige, behulpzame en sociaal vaardige kinderen zijn vaak de meest geliefde kinderen op de basisschool. Ze hebben veel vrienden. Kinderen die gemeen zijn tegen anderen worden juist gemeden. Maar zelfs kinderen van 6, 7 jaar oud lijken al te beseffen dat je om echt populair te worden soms ook wat minder aardig moet zijn.

Wie zijn behulpzamer: de populaire of de minder populaire kinderen?

De Groningse ontwikkelingspsycholoog Henderien Steenbeek liet voor haar promotieonderzoek steeds twee kinderen uit groep 3 met elkaar spelen: een geliefd en een minder geliefd kind. Opvallend genoeg waren juist de minder geliefde kinderen tijdens het spelen het aardigst en behulpzaam: ‘Wat zullen we gaan doen? Wat vind jij leuk?’ Ze glimlachten ook vaker.

De geliefde kinderen trokken zich minder van hun speelkameraadje aan: ‘Ik ga bouwen, jij kan meedoen.’ Speelde een populair kind met een ander populair kind, dan gedroeg het zich juist veel aardiger. Blijkbaar weten jonge kinderen al dat geliefd zijn ook macht geeft. En dat je die macht kunt gebruiken om nog hoger in de pikorde te komen.

Hip, sterk en subtiel

Wie van de geliefde kinderen in een klas is het meest populair? Bij jongens in de basisschoolleeftijd geven fysieke prestaties – sterk zijn of goed in voetbal – vaak de doorslag. Bij meisjes wordt de rangorde meer bepaald door hun entourage: weten ze zich te omringen met de meest geziene meisjes in de klas? In haar boek Queenbees and Wannabees beschrijft de Amerikaanse auteur Rosalind Wiseman de subtiele strijd tussen meisjes.

De bijenkoningin en haar ‘wannabees’

De hoogste status die een meisje kan bereiken is die van ‘queenbee’ of ‘bijenkoningin’.  Wannabees – de meisjes die dat ook heel graag willen zijn – doen constant pogingen het populairste meisje van haar troon te stoten. Zij moet dus permanent op haar hoede zijn. Als een van de wannabees niet doet wat de queenbee wil, zal ze proberen haar op haar plaats te zetten of buiten te sluiten. Dankzij haar goede inlevingsvermogen en sociale vaardigheden is de queenbee vaak een uitstekende manipulator: ze weet feilloos wanneer ze anderen moet pleasen en wanneer ze meer bereikt met negeren of roddelen.

Ook het uiterlijk moet meezitten. Wie er leuk uitziet en hippe kleren draagt, maakt meer kans om populair te worden. Kinderen die qua uiterlijk minder bedeeld zijn en in de ogen van hun klasgenoten ook nog eens stomme kleren dragen, zijn volgens psycholoog Eddy de Bruyn nooit populair. De Bruyn is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en heeft veel onderzoek gedaan naar populariteit bij kinderen en jongeren.

Populaire pubers

Wisselen kinderen op de basisschool nogal eens van favoriet, op de middelbare school komen de rollen meer vast te liggen. Voor pubers is het nog belangrijker om populair te zijn. Volgens De Bruyn stamt dat uit de evolutie; op deze leeftijd draait alles om aandacht krijgen van het andere geslacht. De Bruyn kwam na onderzoek onder pubers tot de conclusie dat er twee soorten pubers met een hoge status zijn: aardige en onaardige.

Wat hebben aardige en minder aardige populaire pubers gemeen?

Aardige populaire pubers komen op voor hun klasgenoten en hebben humor. Ze zijn vriendelijk en behulpzaam en doen goed hun best op school. Onaardige populaire kinderen zijn stoer en brutaal. Ze krijgen snel de lachers op hun hand, bijvoorbeeld door leraren uit te dagen of klasgenoten voor gek te zetten. Ze zijn soms agressief (jongens) of bedreven in roddelen (meisjes). Wat aardige en minder aardige populaire pubers gemeen hebben, is dat ze vaak hun zin krijgen, veel vrienden hebben die hen volgen en weten hoe ze de aandacht moeten trekken.

De Groningse socioloog Jan Kornelis Dijkstra gaat nog een stap verder. Hij ontdekte dat populaire pubers hun status meestal juist aan vervelend gedrag ontlenen. Tot een jaar of 14 gaat het vaak om pesten. Vanaf een jaar of 14 zijn het eerder roken, alcohol- en drugsgebruik en kleine criminaliteit die bijdragen aan populariteit. Verder zijn populaire jongeren niet erg ijverig op school. School maakt ze eigenlijk geen moer uit.

Hoe komt het dat negatief gedrag zo goed scoort bij pubers?

Door te experimenteren met drugs en alcohol laten ze zien dat ze geen kind meer zijn, zegt Dijkstra. Daarmee spelen ze zich in de kijker bij het andere geslacht. Ze lopen als het ware voorop in de sprint naar volwassenheid. Het zijn dan ook vooral vroegrijpe jongeren die als puber het meest populair zijn. Zij zijn een rolmodel voor hun leeftijdgenoten.

Maar hun negatieve gedrag maakt hen niet geliefder bij seksegenoten. Jongens vinden jongens die hun populariteit in stand houden door anderen een hak te zetten steeds minder leuk. Bij meisjes onderling is het net zo. Maar bij de andere sekse ligt het anders: meisjes vinden een populaire jongen leuker gezelschap. Ook jongens gaan liever om met een populair meisje dan met een meisje dat heel lief en aardig is.

Imiteren is kansloos

Toch blijven positieve eigenschappen ook belangrijk, benadrukt Dijkstra. Om populair te zijn en te blijven moeten jongeren ook fysiek  aantrekkelijk zijn, invloed hebben en initiatief nemen. Pukkelige, onhandige pubers die denken dat ze ook wel in de smaak zullen vallen als ze het rebelse gedrag maar gaan imiteren, komen bedrogen uit. Hun positie in de groep wordt er juist zwakker door; hun vrienden keren zich van hen af. En de popiejopies zien hen nog steeds niet staan. Bij populariteit in de puberleeftijd gaat het dus om de combinatie van succes en rebellie.

Daar komt bij dat populaire jongeren – bewust of onbewust – berekenend zijn in het sluiten van vriendschappen. Meestal trekken ze op met een paar andere populaire figuren. Maar ze verzamelen ook vrienden om zich heen die net iets minder scoren: minder knap, minder sportief, minder brutaal. Zo versterken ze hun eigen populariteit.

Het voordeel van een vriendschap met één van de populaire kinderen

Voor de wat minder populaire kinderen levert zo’n vriendschap ook voordeel op: zij worden er iets populairder door. Populariteit is ook van invloed op hoe leerlingen samenwerken, ontdekte psycholoog Tessa Lansu van de Radboud Universiteit Nijmegen. Maar dat pakt bij jongens anders uit dan meisjes. Alle populaire leerlingen nemen eerder de leiding, maar populaire meisjes houden ook rekening met de wensen van degene met wie ze samenwerken. Jongens doen dat veel minder.

Onderzoek wijst uit …

Geen enkele ouder wil graag een kind dat door andere kinderen als een slome sukkel wordt beschouwd. Maar je hoeft echt niet rouwig te zijn als je zoon of dochter niet de koning(in) van de klas is. Sterker, eigenlijk is dat helemaal niet zo benijdenswaardig. Al zeggen veel kinderen dat ze graag bij het populairste groepje van de klas horen, onbewust mijden zij de populairste kinderen vaak, ontdekte psychologe Tessa Lansu tijdens haar onderzoek. Ze kwam daarachter door kinderen via een joystick te laten reageren op namen van klasgenoten. Als ze sneller waren om de stick van zich af te duwen, wijst dat erop dat ze een kind niet zo aardig vonden.

Kwetsbare positie

Populaire kinderen zijn ook kwetsbaar, zegt Dijkstra. Ze zijn altijd bang om hun positie te verliezen. De meest begeerde status in de klas is immers weggelegd voor hooguit twee à drie kinderen; daar wordt dus constant om gevochten. Terwijl heel veel kinderen aardig en geliefd kunnen zijn. Bovendien is het goed als ouders bedenken dat populaire kinderen ook kunnen ontsporen. Uit onderzoek van de Nederlands-Amerikaanse psycholoog Antonius Cillessen blijkt dat veel populaire jongeren ook na de middelbare school riskant gedrag blijven vertonen.

Maakt het eigenlijk gelukkig, populair zijn?

En populariteit geeft dan wel een boost aan het zelfvertrouwen, maar je wordt er niet per se gelukkiger van, ontdekte hij. Populaire meisjes zijn na de middelbare school opvallend vaak depressief. Dat komt omdat ze minder hechte vriendschappen hebben dan minder populaire, geliefde meisjes. Voor populaire jongens geldt hetzelfde, maar zij lijken daar geen last van te hebben. Een mogelijke verklaring is dat zij grotere vriendengroepen hebben waarin zichtbaarheid en respect van leeftijdgenoten belangrijker zijn dan intieme relaties.

Dit artikel is geschreven door Ditty Eimers

Meer lezen?

• De popie-jopie, de pestkop of de slome slak: welk gedrag vertoont jouw kind in de klas?
• Praten met pubers: 17 tips voor een (echt) goed gesprek
• Leer je kind hoe hij boos mag zijn