Redactie Gezondheid 7 mrt 2020, 09:44

Leestijd: 9 minuten

Waarom op tijd naar bed gaan voor kinderen zo belangrijk is

Als kinderen te weinig slapen is dat niet alleen vervelend, maar ook schadelijk. De gevolgen: ze groeien minder hard, leren slechter en ze verliezen hun weerstand. Wij vertellen je waarom op tijd naar bed gaan zo belangrijk is.

“Goed slapen is voor iedereen belangrijk, maar voor kinderen is het helemaal essentieel”, zegt psychologe Caroline Kluft van het Centrum voor Slaap en Waak Stoornissen in Den Haag. “Kinderen zijn volop in ontwikkeling, zowel lichamelijk als geestelijk. Als hun nachtrust chronisch verstoord wordt, groeien ze minder snel, zijn ze emotioneel instabieler en gaan hun leerprestaties achteruit. Als kinderen chronisch slecht slapen, komt er op alle gebieden niet uit wat erin zit.”

Waarom hebben we eigenlijk slaap nodig? Die vraag houdt wetenschappers al decennia lang bezig. Langzamerhand krijgen onderzoekers zicht op de processen die plaatsvinden in onze hersenen en lichaam tijdens het slapen. Slaap lijkt van belang te zijn voor het normaal functioneren van ons zenuwstelsel. Al na één doorwaakte nacht kunnen we daardoor minder goede fysieke prestaties leveren, worden we motorisch gezien onhandiger en functioneren we vooral op de automatische piloot. Als we meerdere nachten niet slapen, kunnen we last krijgen van hallucinaties en stemmingswisselingen. Voor kinderen geldt bovendien dat in de diepe slaap groeihormonen vrijkomen. Dat betekent dat als ze slecht slapen, ze minder hard groeien.

Eerst leren, dan slapen

Verder komen er steeds meer aanwijzingen dat slapen van essentieel belang is voor het geheugen en daarmee ook het leervermogen van de mens. Volgens hersenwetenschapper Miranda van Turennout, hoofdonderzoeker aan het F.C Donderscentrum in Nijmegen, is dit een vrij nieuw inzicht. “In de jaren negentig wist iedereen wel dat je het brein rust moest geven om de verschillende dingen die het in de loop van de dag had opgepikt in te passen, maar nu weten dat alleen rust niet genoeg is. Als je gaat slapen nadat je iets hebt geleerd, blijken kennis en vaardigheden daarna veel beter verankerd te zijn.”

In je slaap zijn namelijk dezelfde gebieden actief als tijdens het leren, zo blijkt uit verschillende onderzoeken. Net alsof de hersenen doorgaan met oefenen. Bovendien groeien de hersenen tijdens de slaap en maken ze allerlei nieuwe connecties. Vooral de Rapid Eye Movement (REM)-slaap schijnt van essentieel belang te zijn voor het leervermogen. Kinderen brengen ongeveer 50 procent van hun slaap door in de REM-slaap, tegen volwassenen 25 procent. Volgens verschillende wetenschappers heeft dit maken met het feit dat het brein van kinderen nog volop in de groei is.

Tukje tussen de middag helpt

Er is zelfs aangetoond dat je niet eens zo lang hoeft te slapen om beter te presteren, zegt Van Turennout. “Een collega van mij, Guillén Fernandez, liet verschillende mensen een geheugentest doen. Vervolgens deden de proefpersonen een dutje. Daarna presteerden de proefpersonen al direct beter op de test als mensen die geen dutje hadden gedaan. Kennelijk wordt tijdens de slaap kennis via een goede route ingebed. Als je het zo bekijkt, is het helemaal niet zo’n gek idee om je kind tussen de middag even te laten slapen, zoals in Zuid-Europa gebeurt.”

Als een kind een proefwerk topografie heeft, kan hij of zij daarom het beste de dag ervoor ’s middags leren en vervolgens op tijd naar bed gaan. Van Turennout: “Het heeft meer zin om vroeg te gaan slapen dan om ’s avonds laat nog door te oefenen. Goed slapen geeft een optimaal effect van wat je geoefend hebt. Als een kind opeens slechtere schoolprestaties levert, is het daarom raadzaam om ook eens te kijken naar het slaappatroon van het kind.”

Minder slapen na trauma

Behalve kennis en vaardigheden blijkt de slaap er echter ook voor te zorgen dat herinneringen aan negatieve situaties sterker indalen. “Waarschijnlijk consolideert het brein tijdens de slaap dramatische gebeurtenissen. Een van de huidige ideeën om een posttraumatisch stresssyndroom tegen te gaan, is daarom om mensen na een dramatische gebeurtenis weinig te laten slapen, zodat de herinnering niet goed kan inbedden.”

Natuurlijk is het niet de bedoeling dat je hersenen tijdens de slaap alle informatie die ze overdag hebben opgedaan, bewaren. Van Turennout: “We krijgen tegenwoordig allemaal te veel prikkels binnen. Door je aandacht te vestigen op dat wat belangrijk is, kun je ervoor zorgen dat niet alles een permanente indruk achterlaat. Maar als je slecht slaapt, kun je je vaak minder goed focussen. Vervolgens slaat je brein dan ook geen gerichte informatie op. Dit proces versterkt elkaar dus.”

Druk door slaaptekort

Volgens Kluft, die volwassenen en kinderen behandelt bij slaapstoornissen, kunnen hierdoor vooral kinderen met ADHD in een neerwaartse spiraal terechtkomen. “Doordat ze slecht slapen, zijn ze overdag drukker en kunnen ze zich minder goed concentreren. En doordat ze hyperactief zijn, slapen ze ’s nachts minder goed. Slecht slapen verergert dus ADHD. Maar ik zie ook wel eens kinderen die door het slechte slapen en hun drukke gedrag ten onrechte het stempel ADHD krijgen. Terwijl het net zo goed alleen slechte slapers kunnen zijn.” Vervelend genoeg kunnen juist medicijnen die de verschijnselen van ADHD helpen verminderen, ook de slaap aantasten. Kluft: “Ritalin heeft bijvoorbeeld een stimulerend effect, dat helpt om het concentratievermogen te vergroten. Maar datzelfde stimulerende effect zorgt ervoor dat je ’s avonds niet kunt inslapen.”

Slaapstoornissen

Een goede nachtrust is dus heel belangrijk, maar helaas niet voor iedereen vanzelfsprekend. Kluft: “Er zijn ontzettend veel dingen die de nachtrust kunnen beïnvloeden. Een slaapprobleem wordt daarom nooit alleen als een slaapprobleem gezien. Er kan natuurlijk sprake zijn van een medische aandoening. Als je pijn hebt, slaap je slechter. Dan kijken we of we via pijnbestrijding de slaap kunnen verbeteren. De laatste tijd zien we ook meer kinderen die last hebben van apneu. Dat betekent dat de ademhaling regelmatig even ophoudt tijdens de slaap. Dat hangt voor een deel samen met het feit dat steeds meer mensen, ook kinderen, last hebben van overgewicht. Tijdens je slaap wordt alles slap, ook de spieren in het hoofdhalsgebied. Bij mensen die te zwaar zijn, zijn ook de weefsels in het hoofdhalsgebied wat dikker en dit gewicht drukt de luchtpijp wat meer dicht dan bij mensen die netjes op gewicht of licht zijn. Dan word je om de zoveel tijd wakker, omdat je onvoldoende zuurstof binnenkrijgt. Dat kan vele malen in een nacht gebeuren en daarvan word je natuurlijk doodmoe.”

Ook emotionele spanningen kunnen grote invloed hebben op de slaap. “Kinderen hebben een heel gevoelige sensor voor spanningen. Als hun ouders vaak ruzie hebben of in scheiding liggen, slapen de kinderen vaak slecht. Als kinderen hier komen vanwege slaapproblemen, kijken we daarom ook altijd of thuis alles harmonisch is.”

Bedrituelen

Als een kind langere tijd niet goed slaapt, kan een heel gezin eronder lijden. De psychologe treft regelmatig mensen die met hun handen in het haar zitten, omdat ze al jarenlang worstelen met een slechtslapend kind. “Eerst moeten de ouders erkennen dat er een probleem is. Dat het niet normaal is als je kind je twintig keer laat terug komen voordat het inslaapt en je ’s nachts ook nog eens drie of vier keer roept.” Kluft gaat vervolgens samen met de ouders analyseren hoe het gezin omgaat met slapen. “Ik kijk bijvoorbeeld of het kind ’s middags een dutje doet als het uit school komt. Natuurlijk komt een kind moe thuis als het slecht slaapt, maar dan kun je het beter wat vroeger naar bed sturen. Want anders verschuift zijn gehele slaapritme.”

Ook hebben veel kinderen problemen met inslapen. “Dat kan bijvoorbeeld komen omdat een kind bang is in het donker. Dan kun je nog even een lichtje laten branden. Ook zijn veel kinderen nog erg bezig met wat er die dag gebeurd is. Het is daarom altijd goed om samen even de dag door te nemen. Maar ook stoeien na het eten is vaak funest voor kinderen om rustig in te kunnen slapen.’ Om beter in te kunnen slapen, krijgen kinderen soms medicatie, zoals melatonine, voorgeschreven. “Negen van de tien keer helpt dit. Na een paar weken kunnen de kinderen er dan weer mee stoppen. Dat kan voor een gezin net even het steuntje in de rug zijn, waardoor iedereen weer wat meer lucht krijgt. Vervolgens kun je er dan zelf weer tegenaan.”

Verder onderzoekt ze hoe de ouders omgaan met het gedrag van hun kind. “Ik kijk hoe consequent ouders zijn. En of ze allebei even consequent zijn. Kom je echt niet meer langs als je zegt: ‘En nu is het de laatste keer?’. Of gaat je partner dan toch nog even kijken? Vervolgens gaan we het probleem aanpakken op basis van de hoeveelheid draagkracht die de ouders nog hebben. Het gaat erom om patronen te doorbreken. Maar als je op je tandvlees loopt, is het heel moeilijk om consequent gedrag vol te houden. En sommige kinderen kunnen heel vasthoudend zijn in hun gedrag.”

Consequent zijn

Als een kind midden in de nacht om zijn ouders roept, moeten ouders duidelijk maken dat dat niet de bedoeling is, zegt Kluft. “Jonge kinderen snappen dat misschien nog niet zo goed. Maar je kunt bijvoorbeeld expres weinig licht aan doen, zachtjes praten en met je gehele houding duidelijk maken dat je wilt dat het weer gaat slapen. Consequent blijven in het uitdragen van juist die boodschap is erg belangrijk. Bij oudere kinderen kun je regelmatig uitleggen dat je er heel moe van wordt als het telkens roept.” Maar ook dat vinden veel ouders erg moeilijk, weet Kluft uit ervaring. “Vaak hebben ze gewoonweg de energie niet meer om hun gedrag te veranderen of speelt er op de achtergrond een schuldgevoel mee, bijvoorbeeld over een scheiding. Maar als je als ouder zelf onder het slaapprobleem van je kind begint te lijden, dan vraag ik altijd: wie help je met je schuldgevoel? De rust keert juist vaak terug in een gezin als je je kind anders aanpakt. Maar een beloningssysteem, zoals een sticker voor elke nacht dat het kind zijn ouders niet heeft geroepen, werkt vaak ook uitstekend.”

Hoeveel moeten kinderen slapen?

Kinderen van 4 jaar hebben ongeveer 12 uur slaap per nacht nodig. Per jaar kun je daar een kwartier vanaf trekken. Een kind in groep 8 moet daarom minimaal 9 tot 9,5 uur slapen. Als je kind daarvan afwijkt, hoef je je niet direct zorgen te maken. Ook onder kinderen heb je kort- en langslapers. Dit is meestal genetisch bepaald.

Slapen als een roosje

• Zorg voor regelmaat. Laat je kind elke dag op dezelfde tijd naar bed gaan en opstaan, ook in het weekend.
• Geen dutje ná schooltijd. Hierdoor verschuift het slaapritme.
• Meer bewegen zorgt voor een diepere slaap. Dus niet de hele dag achter de tv of pc.
• Geef na vier uur ’s middags geen cola meer of medicijnen die een stimulerend effect hebben (zoals ritalin).
• Zorg voor rustige bedrituelen.
• Neem samen nog even de dag door.
• Een glas warme melk met honing doet nog steeds wonderen.
• Roept je kind ’s nachts vaak? Laat weten dat je er altijd bent als er iets is, maar dat je zelf ook wilt slapen.
• Zorg voor een slaapkamer die niet te warm of te koud is.
• Ga naar de huisarts als de slaapproblemen niet overgaan. Deze kan een verwijzing regelen naar bijvoorbeeld een kinderslaappoli.

Lees ook:

• Voldoende nachtrust? Dit is de ideale bedtijd voor tieners
• Met deze tien tips slaapt je kind in no time weer in zijn eigen bed