Redactie Persoonlijke verhalen 22 jun 2018, 12:25

Leestijd: 5 minuten

ODD in de praktijk

Deze week viel mijn oog op een artikel van JM's orthopedagoog Mariëlle Beckers over ODD, oftewel Oppositioneel Opstandige Gedragsstoornis. Met een met ADHD en ODD gediagnostiseerde zoon ben ik een spons wanneer het gaat om informatie omtrent deze twee onderwerpen.

In tegenstelling tot ADHD is ODD een weinig besproken onderwerp en omdat de kenmerken ervan sterk kunnen lijken op die van (onbehandelde) ADHD, is het soms lastig vast te stellen of er werkelijk sprake van is. Mariëlle legt in haar artikel heel helder uit wat de stoornis inhoudt en wanneer het zinvol is een diagnose te laten stellen. Toch kan ik het niet laten als ervaringsdeskundige hier mijn aanvulling op te geven.

Opstandig, Dwars en Driftig

Als mensen aan mij vragen wat ODD inhoudt, maak ik dankbaar gebruik van de titel van het boek van Coby Polder-Hartogman, die spreekt over Opstandig, Dwars en Driftig. Het dekt geheel de lading en iedereen kan zich er direct wat bij voorstellen, zeker ouders met kinderen in de (peuter)pubertijd. Alleen was mijn kind acht in plaats van twee of twaalf toen hij werkelijk alles stom begon te vinden en zelf wilde bepalen wat er gebeurde. Een leeftijd waarop er nog totaal geen sprake is van een natuurlijke behoefte of noodzaak aan meer zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Zijn negatieve gedrag voelde dan ook aan alle kanten niet op z'n plaats. Zeker omdat het gepaard ging met extreme agressie als hij zijn zin niet kreeg.

Laat ik het erop houden dat er veel gesneuveld is in de tijd dat het heel slecht met hem ging. En het enige wat wij als ouders konden doen, was zelf zo kalm mogelijk blijven. De woede was groter dan hemzelf en moest er gewoon uit. Pas daarna was hij weer aanspreekbaar. Ook moe en vaak hongerig. Niet gek, gezien de enorme lichamelijke inspanning die de woedeaanval was geweest. Terwijl wij als ouders met stoom uit onze oren en de adrenaline nog gierend door ons lijf op de bank zaten, was het voor hem alweer een gepasseerd station. Na een uitbarsting gaat de vulkaan weer slapen.

Het gaat verder dan niet accepteren, hij wil het gezag zijn

Naast de agressie is wat mij betreft het typerende kenmerk van ODD de eeuwige strijd om het gezag. En dat gaat verder dan het niet accepteren ervan; onze oudste wil het gezag zijn. Hij wil bepalen wat er gebeurt. Ik denk persoonlijk dat hier het dwarse en opstandige gedrag vanuit ODD om de hoek komt kijken. En die is anders dan van ADHD.

Zoals ik het ervaar, laat onze oudste twee vormen van opstandig en dwars gedrag zien. De éne komt duidelijk voort uit een overprikkeling of angst voor een nieuwe situatie (ADHD). De andere, voor mij onacceptabele vorm, heeft geen aanvaardbare reden (ODD). Het gaat er puur om iets anders te willen dan dat ik wil en liefst het onmogelijke. Vaak zijn het kleine dingen. Visticks in plaats van de gemaakte hamburgers, die hij normaal gesproken veel lekkerder vindt. De joggingbroek die ik heb gekocht, afkeuren zonder hem echt bekeken (laat staan gepast) te hebben. Het leidt soms tot bizarre conversaties, waarin hij de meest domme reacties geeft, 'mag ik anders het zeepsop drinken?' na het glas limonade te hebben afgekeurd 'want ik wil eigenlijk water'. Het haalt het bloed onder mijn nagels vandaan, want het voelt zo verschrikkelijk ondankbaar. En ondertussen gaat het er al die tijd om dat hij zelf de touwtjes in handen wil hebben. Waarom? Al sla je me dood.

Ouders zitten voorin, kinderen achterin

Soms zit het ook in ogenschijnlijk onschuldige dingen. Zo wilde hij met acht jaar altijd voorin de auto zitten, wat betekende dat ik achterin moest. Ik stond op het punt van toegeven (alles voor een rustige reis naar Zuid-Frankrijk), toen onze toenmalige orthopedagoog mij erop wees dat die stoel voorin symbool stond voor het gezag: ouders zitten voorin, kinderen achterin. Zo had ik het nog niet bekeken.

Tot de dag van vandaag is die stoel voorin mijn referentie voor wel of niet toegeven aan de wensen van mijn oudste zoon. Is er een redelijke aanleiding om hem ergens in tegemoet te komen of gaat het hier om mijn plaats innemen? Het antwoord hierop is lang niet altijd even makkelijk, want niet alles is per se negatief bedoeld. Waar het om gaat, is dat het simpelweg niet zijn plaats is om alles te bepalen. Dat aangeven en grenzen stellen als hij ervan overtuigd is juist iets leuks te doen, is lastig. Het leidt immers direct tot een miskend gevoel van zijn kant en dus ruzie.

'Mama, ik geef de anderen wel wat te drinken.' En weg is hij, niet voor de gebruikelijke limonade en koek, maar frisdrank en snoepjes. Leuk voor broer en zus, minder oké voor mij als ouder. Als ik hier vervolgens iets van zeg, is de reactie standaard 'voor deze éne keer' of 'zij vinden het wel leuk'. Ja, natuurlijk vinden zij het wel leuk! Het is alleen niet iets wat ik wil om acht uur s 'avonds als ze bijna gaan slapen. Als ik hem daarop wijs, is de slachtofferrol nooit ver te zoeken. 'Doe ik een keer wat aardigs, is het weer niet goed.'.

Coaching, medicatie en geborgenheid

Onze oudste heeft zowel individuele als groepscoaching gevolgd voor zijn woedeaanvallen. Ik ben ervan overtuigd dat de medicatie die hij voor zijn ADHD krijgt, ook een positief effect op de mate van zijn ODD heeft, simpelweg omdat hij rustiger in zijn hoofd zit en daarmee dus ook in zijn vel. Ook merken we duidelijk dat naarmate hij ouder wordt, hij zijn emoties beter kan regulieren. Ja, er wordt nog boos met deuren gesmeten en hij ziet vechten vaak als de oplossing van een geschil. Daar hebben wij dan een goed gesprek over. Een gesprek dat hoogstwaarschijnlijk niet veel zal verschillen van menig ouder-zoon conversatie, waarbij ODD geen rol speelt. En bovenal geven wij hem de bevestiging dat we van hem houden en er altijd voor hem zullen zijn.

P.s. is jouw kind ook snel boos en inflexibel, dan kan ik je van harte het boek Het explosieve kind van Ross W. Greene aanraden.