Redactie Voeding en eten 19 jun 2018, 14:07

Leestijd: 6 minuten

Moet melk?

Het imago van melk als gezonde drank is omstreden. Het is te vet, zeggen sommige deskundigen. Bovendien zijn veel mensen er allergisch voor en zou een te grote consumptie zelfs botontkalking veroorzaken. Moeten kinderen nog wel melk drinken?

Melk bevat waardevolle voedingsstoffen als eiwitten, vetten, koolhydraten en mineralen. Daarnaast is het een belangrijke bron van de vitamines B2 en B12 en vooral van calcium. In een beker halfvolle melk van 150 ml zit al zo’n 185 mg. Kinderen van 4 tot 9 jaar hebben dagelijks 700 mg calcium nodig. Jongens tot 13 jaar 1200 mg, meisjes tot 13 jaar 1100 mg. Melk levert hieraan dus een essentiële bijdrage. Maar ook in groenten, noten en peulvruchten zit calcium.

Calcium is het belangrijkste bestanddeel van de botten. Tot het dertigste levensjaar zijn botten ‘in de groei’. Vooral in de kindertijd, want op dertienjarige leeftijd hebben kinderen al 60 procent van hun botmassa opgebouwd. In het dertigste jaar zijn de botten het sterkst; de zogenaamde piek-botmassa is dan bereikt. Daarna wordt de botmassa langzaam minder. Een zo hoog mogelijke piekmassa is zeer belangrijk. Niet alleen gaan botten dan langer mee, ook is de kans op osteoporose (botontkalking) veel kleiner. Het tegengaan van osteoporose kan niet vroeg genoeg beginnen. Enkele jaren geleden is gebleken dat voor het instandhouden van de botten veel meer calcium nodig is dan werd gedacht. Voor de Gezondheidsraad was dat in 2000 aanleiding om de aanbevolen hoeveelheid voor calcium aan te passen. Vooral voor kinderen is de norm hoog.

Voor een goede opbouw van de botten speelt ook vitamine D een grote rol. Die zorgt er namelijk voor dat calcium goed uit de voeding wordt opgenomen en in botten en tanden wordt vastgelegd. Het lichaam maakt vitamine D aan uit zonlicht. Daarnaast zit het ook in halvarine, margarine, bak- en braadproducten, volle melkproducten, vlees en vette vis. Ook vitamine K zorgt voor een goede calciumopname en is te vinden in groenten, fruit, melkproducten, vlees, eieren en granen. Tenslotte is ?beweging belangrijk om botten sterker te maken. Een uurtje per dag buitenspelen is dus zo gek nog niet: de botten worden aan het werk gezet en door het zonlicht vormt de huid vitamine D, wat weer goed is voor de opname van calcium.

Mogelijke gevaren

Volgens het Voedingscentrum hebben kinderen van 4 tot 12 dagelijks twee tot drie glazen melk (300-450 ml) of andere zuivel nodig en een halve tot één plak kaas (10-20 gram). Uit onderzoek blijkt dat de meeste Nederlandse kinderen gemiddeld zoveel zuivel drinken. Toch krijgt tien procent van hen per dag veel minder calcium binnen.

Angela Severs van het Vitamine Informatie Bureau, onderdeel van TNO Voeding, vindt het daarom noodzakelijk de aanbevolen hoeveelheden aan te passen. ‘Kinderen vanaf 9 moeten minstens één extra glas melk of andere zuivel drinken of één tot twee plakken kaas eten om de nieuwe calcium-aanbeveling te halen. De moeilijkheid is natuurlijk dat de gevolgen van te weinig calcium tijdens de jeugd pas na vijftig tot vijfenzeventig jaar zichtbaar worden.’

Van tijd tot tijd verschijnen publicaties waarin het gebruik van melk wordt afgeraden. Volgens sommige voedingsexperts zou melk juist osteoporose veroorzaken. Dat bewijzen zij aan de hand van het feit dat in landen waar melk geen vast onderdeel uitmaakt van de voeding, zoals Centraal Afrika en grote delen van Azië, osteoporose niet voorkomt. Ook zou melk slijmvorming en verstoppingen in de darmen veroorzaken, waardoor ziektes ontstaan. Maar de osteoporosespecialisten van de International Osteoporosis Foundation en de Nederlandse Osteoporose Stichting achten deze argumenten niet steekhoudend. Zij melden dat de gemiddelde leeftijdsverwachting in Centraal Afrika 40 tot 50 jaar is. Op die leeftijd openbaart osteoporose zich over het algemeen nog niet. En ook de mogelijkheid om na onderzoek osteoporose vast te stellen, is nauwelijks aanwezig. 

In Aziatische landen ligt de levensverwachting weliswaar hoog, maar daar wordt het gebruik van calciumsupplementen actief gestimuleerd. Wat betreft de ziektes is het wel zo dat een bepaalde groep mensen allergisch is voor melkeiwitten of melksuiker. Maar volgens de osteoporose-specialisten is het volstrekt onbewezen dat melkgebruik ziektes veroorzaakt. De Onafhankelijke Wetenschapswinkel Biologie van de Universiteit van Utrecht legde, in opdracht van de Osteoporose Stichting, alle literatuur over de invloed van melk en melkproducten op osteoporose naast elkaar. De conclusie uit het in 1999 gepubliceerde rapport, getiteld ‘Melk mág!’, was eenduidig: het advies ‘Gebruik voldoende calcium’ en de stelling ‘Melk is een goede calciumbron’ blijven stevig overeind staan. Ook vanwege het melkvet staat melk nogal eens in een kwaad daglicht. Dit vet is namelijk vooral verzadigd vet, waarvan grote hoeveelheden de kans op hart- en vaatziekten verhogen. Het is absoluut goed om de hoeveelheid melkvet in voeding te beperken. Kies daarom voor halfvolle en magere melkproducten, want in halfvolle melk zit nagenoeg evenveel calcium als in volle.

Zo’n tweehonderdduizend kinderen drinken iedere dag schoolmelk. ‘Het idee voor het verstrekken van schoolmelk is in Rotterdam ontstaan tijdens de crisistijd in de jaren dertig,’ vertelt Aad Vernooij, voorlichter van het Nederlands Zuivelbureau. ‘Vooral voor de stadse bleekneusjes was dit nodig.’ In 1937 werd het Centraal Schoolmelk-Comité opgericht, dat een goedwerkend stelsel van schoolmelkverstrekking opzette. ‘Dat werd grotendeels betaald uit gemeentelijke subsidies. Ook na de oorlog ging men hiermee door, kinderen konden toen immers wel wat extra’s gebruiken.

Later waren voedingsdeskundigen ervan overtuigd dat het beter was om een kwart liter melk te verstrekken dan kinderen allerlei ongezonde tussendoortjes te laten eten. Nu vinden sommigen het een beetje ouderwets om schoolmelk uit te delen en voor scholen is het ook niet altijd eenvoudig. Leerkrachten en conciërges hebben er een behoorlijke taak aan. Toch vinden voedingskundigen schoolmelk nog steeds zinvol, zeker voor kinderen die het ontbijt overslaan. Het geeft de nodige energie waardoor ze zich beter kunnen concentreren.

Het huidige assortiment schoolmelk bevat naast halfvolle melk ook volle melk, chocolademelk en aardbeien-drinkyoghurt. Uit voedingskundig oogpunt is halfvolle melk de beste keuze. Volle melk en chocolademelk bevatten behoorlijk wat vet en de drinkyoghurt bevat toegevoegd suiker. Overigens wordt schoolmelk nog steeds gesubsidieerd door de Europese Gemeenschap. Desondanks is de ouderbijdrage voor schoolmelk tamelijk hoog. Dit komt door de speciale kwartliter verpakkingen, die om logistieke redenen nogal wat van de leverancier vergen. Zonder subsidie zou schoolmelk dan ook onbetaalbaar zijn.

Melk niet voor elk

Een overgroot deel van de wereldbevolking kan melk niet of nauwelijks verdragen. Zij missen het enzym lactase, wat zorgt voor de afbraak van lactose (melksuiker) uit melk. Bij het ontbreken van dit enzym, ook wel een lactasedeficiëntie genoemd, kunnen na het drinken van melk klachten als diarree, buikpijn en een opgeblazen gevoel ontstaan. Melkproducten waarin geen of weinig lactose zit, worden meestal wel verdragen. Voorbeelden hiervan zijn karnemelk, yoghurt, kwark en kaas.

Ook kinderen met een koemelk-allergie verdragen geen melk. Hun afweersysteem reageert verkeerd op melkeiwitten. Hierdoor krijgen zij darmkrampen, diarree, eczeem, benauwdheid en soms zelfs astma. Het vervangen van koemelk door een ander soort melk als soja-, schapen-, geiten- of paardenmelk, is meestal geen goede oplossing. Ook hiervoor ontstaat na verloop van tijd allergie. Meestal worden vervangende melkproducten in combinatie met voorverteerde eiwitten of calciumtabletten aangeraden. Kinderen die vermoedelijk allergisch zijn voor melk kunnen de allergietest van het Voedingscentrum uitproberen.

Meer info: www.voedingscentrum.nl/allergie of www.stichtingvoedselallergie.nl