Laurien Bleeker Opvoeden Vandaag, 13:04

Leestijd: 6 minuten

Felle kritiek op docu ‘100 dagen in de jeugdzorg’: ‘We hebben geworsteld met de vraag de kinderen in beeld te brengen’

De VPRO-documentaire Een valse start – 100 dagen in de jeugdzorg doet een hoop stof opwaaien. Nicolaas Veul krijgt veel respect van kijkers over zijn omgang met de jongeren. Maar er wordt ook veel kritiek geuit, vooral op social media. Dat gaat niet alleen over de aanpak van kinderen die ‘ongewenst gedrag’ vertonen, maar ook over het herkenbaar in beeld brengen van de toch al kwetsbare kinderen.

In de documentaire Een valse start – 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg loopt programmamaker Nicolaas Veul honderd dagen stage op een open leefgroep binnen jeugdzorg. Op deze groep wonen jonge kinderen die om wat voor reden dan ook uit huis geplaatst zijn. Sommige zitten er net een paar dagen, anderen al weken, zonder dat ze weten wanneer ze weer naar huis mogen.

Begeleiding voor het hele gezin

Om uithuisplaatsing zoveel mogelijk te voorkomen, is er Gezin Totaal. Hierbij wordt niet alleen het kind begeleid, maar het hele gezin. Dit gebeurt tijdens de gezinsverkenningsweek op locatie of bij het gezin thuis. Alle facetten in het gezin of het systeem worden zo in kaart gebracht. Na die week wordt meestal gestart met een intensief ambulant hulptraject bij het gezin thuis.

Kritiek op ‘Een valse start – 100 dagen in de jeugdzorg’

Moeder Lieke is alleenstaand en heeft vier kinderen. Ze deelt haar situatie dapper in de eerste en tweede aflevering van de docu. We zien dat de moeder er alles aan wil doen om weer rust, ritme en regelmaat in huis te creëeren voor haar kinderen, iets wat nu ontbreekt. De aanpak die zij aangeleerd krijgt van de medewerkers van jeugdzorg, blijkt het startpunt van kritiek op de documentaire.

Ouder- & Gezinstherapeut Kimberley Roerdink legt uit dat we kinderen zien die volgens volwassenen ‘ongewenst gedrag’ vertonen. “Vervolgens wordt opgetreden vanuit dwingende controle (het kind wordt opgepakt en alleen gelaten in een aparte kamer) in plaats van dat er duidelijke woorden worden gegeven aan de onderliggende behoefte van het kind. Wat ik graag had gezien op nationale televisie is dat er hoorbaar erkenning wordt gegeven voor de struggle die het kind hier ervaart. Zo geef je ruimte aan zijn gevoelens. Dit heb ik in geen van de situaties in de hele documentaire gezien en dat vind ik jammer.”

“Is het onze taak om kinderen te laten gehoorzamen of hebben we een ander doel voor ogen? Ik denk dat we als ouders een begeleidende rol hebben om kinderen zich zo goed mogelijk te laten ontwikkelen tot gezonde volwassenen. Nu krijgen kijkers van de docu iets anders te zien en denken ze misschien dat je kind afzonderen de manier is om het te laten luisteren.”

Afzonderen werkt alleen op korte termijn

Dat afzonderen, vertelt ze, werkt alleen op de korte termijn, maar gaat ten koste van de eigenwaarde van een kind. Het wordt voorwaardelijk: je moet doen wat ik wil en dan pas ben je weer welkom. Terwijl warmte, liefde en begrip onvoorwaardelijk gegeven zou moeten worden. Ze benadrukt dat dit zeker niet de makkelijkste weg is: “Het vraagt veel van jezelf om hiermee aan de slag te gaan. Opvoeden gaat onder de streep over jezelf als ouder en veel minder over het kind.”

Roerdink vervolgt: “Zolang ze nog klein zijn, kun je ze fysiek oppakken en wegzetten, maar wat doe je over tien jaar als je een zestienjarige tegenover je hebt? Dan mis je zelf ook andere tools om je kind door een moeilijke situatie te helpen.”

Herkenbaar in beeld brengen van de kinderen

Ook gaat de kritiek op de documentaire over het herkenbaar in beeld brengen van de kinderen, inclusief hun namen en bij sommige kinderen ook de verhalen achter de gedragsproblematiek. Bij een aantal kinderen krijgen we zelfs delen uit hun privédossier voorgelezen door de prestentator.

Coach bewust ouderschap Nouska van Instagram account @leven.met.spikkels werkte zelf bij jeugdzorg en uit haar zorgen: “Natuurlijk is het waardevol om een inkijkje te krijgen in de wereld van andere mensen met problemen. Ik denk echter dat het belang van het laten begrijpen en leren kennen van de doelgroep en het werkveld hoger is gesteld dan de behoefte van het kind. Tijdens mijn werkende leven in de jeugdzorg werd er juist uiterst zorgvuldig met beeldmateriaal van kinderen omgegaan en werden dossiers zwaar beveiligd. Ik begrijp hier dus niets van.”

Het is voor deze kinderen al zo moeilijk

Ze vervolgt: “De ouders en kinderen met trauma zijn vaak zelf ook gewend aan onveiligheid, dus voelen zich niet meteen onveilig bij dit soort kwetsbare situaties, terwijl het zeer onveilig is. Het is al zo moeilijk voor deze kinderen om een ‘normaal’ leven te leiden, zonder achtervolgd te worden door je dossier, herinneringen aan zo’n periode en trauma’s. Juist deze kinderen hebben die bescherming nodig en mogen leren dat het delen van wat van jou is niet grenzenloos is – wat het nu wel lijkt.

Een kwetsbaar kind kan zichzelf gaan identificeren met het beeld dat gevormd wordt in de documentaire, terwijl het kind veel meer is dan wat daar aan problematiek op tafel wordt gelegd. Daarnaast zijn er natuurlijk sociaal-emotionele gevolgen. Hoe reageren mensen erop, hoe word je gezien? Hoe kijken andere kinderen naar je wanneer je na zo’n heftige periode die op tv is vastgelegd weer in de klas verschijnt? Veiligheid zou boven alles moeten staan en dat is nu niet het geval.

Wanneer het geanonimiseerd was geweest, kan de gedachte altijd nog helpend zijn: ‘Gelukkig kan niemand zien dat ik het ben.’. Dat lijkt me een hele veilige om naar terug te kunnen grijpen als kind. Deze is nu weggevallen.”

Jeugdzorg reageert op de commotie

Ook iHub, een grote organisatie met speciaal onderwijs, familiezorg en jeugd- en volwassen ggz, gaf naar aanleiding van bovenstaand, een reactie aan ons.

“We hebben geworsteld met de morele vraag: mag je kinderen op deze manier in beeld brengen? Wat is het effect nu en ook op lange termijn? We hebben, in nauwe afstemming met de ouders, jeugdbeschermers en andere betrokkenen gemeend mee te kunnen werken. Juist gesteund door de ouders (ook als ze niet meer samen waren) en daarmee de kinderen/jongeren. Met belangrijke afspraken over de werkwijze: je kunnen terugtrekken als je dat wilt en de ‘bewaartermijn’ van de beelden (die beduidend korter is dan in andere programma’s/documentaires).

Ook goed om te weten: lang niet iedereen wilde meewerken, dat zie je niet in de serie natuurlijk. Sommigen wilden graag meewerken, maar alleen onherkenbaar (zie aflevering 5). Voor iedereen hebben we respect en begrip.  

We krijgen sinds de serie ‘100 dagen’ online staat regelmatig inhoudelijke vragen naar aanleiding van het programma. Vragen over hoe we de zorg voor deze kinderen, jongeren en gezinnen vormgeven, op basis van welke gronden, etc. Om te leren van feedback, visies en zienswijzes van anderen, organiseren we een ‘moreel beraad’. We vinden het belangrijk om in dialoog met anderen voortdurend te werken aan kwaliteitsverbetering binnen jeugd- en familiezorg.”

Een valse start – 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg is iedere dinsdag te zien om 20.25 uur op NPO 3.

Wat vond jij van de serie? Laat het ons weten door een reactie te plaatsen onder dit bericht op Facebook of Instagram.

Teveel kinderen bij jeugdzorg: ‘Zoek niet meteen professionele hulp voor kind’