Redactie Voeding en eten 19 jun 2018, 11:53

Leestijd: 7 minuten

Hoe gezond is melk?

De een zegt dat zuivel slecht is en niet nodig, de ander zweert bij een glas melk per dag. Ouders worden overspoeld met tegenstrijdige berichten in de media. Wat is er waar?

Gezellig samen in de kring een pakje melk drinken. Koekje erbij natuurlijk. Pakweg vijftien jaar geleden was dat nog een vertrouwd beeld in de meeste klaslokalen. Maar sinds een jaar of tien is het aantal melkdrinkers op school flink afgenomen. Inmiddels wordt nog maar op circa drieduizend van de bijna achtduizend Nederlandse basisscholen dagelijks naar keuze (half)volle melk, chocolademelk of drinkyoghurt bezorgd. In totaal zijn 120.000 kinderen op deze dienst geabonneerd. Dat betekent dat ongeveer 1 op de 13 leerlingen schoolmelk drinkt. En dat terwijl de prijs voor een jaarabonnement (circa 50 euro) de laatste jaren nauwelijks gestegen is. Wat is de oorzaak van die consumptiedaling?

Onwetendheid?

Volgens Campina, leverancier van de schoolmelk, heeft het te maken met het feit dat de schoolmelkvoorziening in het noordoosten van Nederland gestopt is. Alleen kinderen in de Randstad en in het zuiden van het land kunnen nog gebruikmaken van een schoolmelkabonnement. Maar dat verklaart nog niet waarom ook op die scholen minder melk wordt gedronken. Voedingsdeskundige Nicole van Winden denkt dat de afname ook het gevolg is van onwetendheid. ‘Mensen zijn zich tegenwoordig minder bewust van het belang van bepaalde voedingsmiddelen. Dus krijgen kinderen allerlei sapjes mee, in plaats van een schoolmelkabonnement. Terwijl appelsap bijvoorbeeld niet zo vitaminerijk is als gedacht wordt, en sapjes veel suikers bevatten.’

Mínder kennis over voeding? Misschien. Tegelijkertijd worden we juist doodgegooid met – tegenstrijdige – weetjes, onderzoeken en berichten. Het valt niet mee om te beslissen wat je een kind het beste kunt geven. Ook zuivel is in opspraak. Kinderen zouden er dik van worden, en het zou de kans op borstkanker en hart- en vaatziekten vergroten. Desalniettemin houdt het Voedingscentrum voor kinderen van 4 tot 12 jaar vast aan een dagelijkse hoeveelheid van 300 tot 600 ml melk(producten) en een halve tot een hele plak kaas. Vanaf 12 jaar volstaat maximaal 500 ml melk en een plakje kaas per dag. Voldoet het Nederlandse kind een beetje aan die normen, volgens het Voedingscentrum? Uit onderzoek hebben ze de indruk gekregen van wél. ‘Dus als kinderen op school geen melk drinken, zullen ze het thuis wel voldoende krijgen,’ aldus een woordvoerster. Waaruit volgt dat ouders kennelijk wel degelijk het belang van zuivel inzien. Blijft de vraag over: hoe gezond is het nou echt?

Niet te veel

In zuivel zitten veel stoffen die kinderen, maar ook volwassenen, nodig hebben. Calcium is de belangrijkste, die zorgt voor sterke botten. Vitamine D maakt het mogelijk dat de kalk goed opgenomen wordt door de botten en het gebit. En dat is bijvoorbeeld essentieel als de tanden wisselen. De vitamines B2 en B12 en eiwitten ten slotte zijn hard nodig voor kinderen in de groei.

Charlotte Maintz, voedingsdeskundige bij Nutricia, vindt melk onmisbaar. ‘Calcium en B-vitamines haal je niet snel in voldoende mate uit andere voedingsmiddelen. Wanneer een kind melk niet lekker vindt, kun je yoghurt geven of de melk verstoppen in pap, een milkshake of een sausje.’ Hoe belangrijk zuivel volgens haar ook is, méér nuttigen dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is niet verstandig. ‘Het dagmenu kan uit balans raken als een kind te veel melkproducten eet en drinkt. Het eet dan vaak minder van andere benodigde voedingsstoffen.’

Sander Kersten, hoofddocent Humane Voeding aan de Universiteit Wageningen, stelt dat melk vooral een voor de hand liggende en efficiënte bron is voor de genoemde voedingsstoffen: ‘Kinderen hebben er zeker behoefte aan. Maar mocht een kind geen melk lusten, dan kunnen eiwitten uit andere producten gehaald worden. Calcium zit ook in sojamelk en sinaasappelsap met extra calcium. Als we puur kijken naar de vraag of kinderen echt melk nodig hebben, moet je meteen de tegenvraag stellen: wat is het alternatief? Als dat frisdrank is, dan is de keuze snel gemaakt.’

Liever halfvol

Zuivel wordt gevreesd om de verzadigde vetten die erin kunnen zitten. Vooral volle melk, volvette kaas en roomboter hebben?deze vetten. Verzadigde vetten zijn ongezond voor het lichaam, omdat ze niet zo gemakkelijk omgezet kunnen worden. ‘Vroeger werd geadviseerd om jonge kinderen volle melk te geven,’ herinnert Maintz zich. Vetten zijn nodig voor kinderen die in de groei zijn en de hele dag actief bezig. ‘Omdat melkvet echter voornamelijk verzadigd vet bevat, hebben de halfvolle en magere varianten tegenwoordig de voorkeur.’ Ook wordt er verband gelegd tussen verzadigde vetten en hart- en vaatziekten. Kersten: ‘De link tussen melk en een hartaanval is er voor mij niet echt. Wie zegt dat die kans niet door andere gewoontes komt? Natuurlijk moet je bij een kind met aanleg voor overgewicht oppassen met volvette zuivel, maar net zo goed met frisdrank vanwege de suikers.’

En wat is er waar van het gerucht dat veel melk drinken de kans op borstkanker vergroot? Kersten moet er licht om grinniken. ‘Op internet wordt op diverse fora zuivel van al het slechts beschuldigd. Nederland is het land waar het meest borstkanker wordt geconstateerd. En wij zijn, misschien op Finland na, het land waar de meeste melk wordt gedronken. Dan is voor sommigen het verband snel gelegd. Terwijl we in Nederland ook heel veel fietsen en niemand het idee krijgt om daar een verband mee te leggen. Dus er is echt geen oorzakelijk verband, dat is aangetoond.’

Allergieën en intoleranties

Bijna 6 procent van de kinderen onder een jaar heeft koemelkallergie. Het is te herkennen aan klachten in het maagdarmkanaal, de luchtwegen of huidproblemen en is erfelijk. Koemelkallergie verdwijnt na een aantal jaar meestal weer spontaan, maar de algemene allergische aanleg blijft. Soms zie je bij deze kinderen op latere leeftijd allergieën als hooikoorts ontstaan, weet Charlotte Maintz. Voor kinderen ouder dan een jaar is sojamelk een prima vervanger voor koemelk. Naast de koemelkallergie is er ook nog lactose-intolerantie. De hoeveelheid melk die iemand kan verdragen, verschilt dan. ‘Een kwestie van uitproberen dus,’ zegt Maintz. Kaas bevat overigens geen lactose en zou dus een goed alternatief zijn. De klachten bij lactose-intolerantie zijn buikpijn, borrels in de buik of diarree. Aangezuurde melkproducten hebben van nature een lager lactosegehalte, waardoor deze vaak beter worden verdragen.

Wat blijft is dat de mens een van de weinige, zoniet de enige, soort is die na de zoogtijd melk drinkt en dan nota bene ook nog van een andere diersoort. In tegenstelling tot Europeanen kunnen Aziaten en Afrikanen helemaal niet tegen het drinken van melk. ‘In Italië lachen ze je uit als je bij de lunch een glas melk drinkt,’ weet Kersten. ‘In de meeste culturen is melk voor baby’s, net als bij dieren. Naarmate we ouder worden, verliezen we het vermogen om lactose, de melksuikers, te verteren. Die blijven dan in de dikke darm hangen, met krampen en winderigheid tot gevolg. Iedereen in Nederland die een aantal jaar geen melk drinkt, zal dat ook hebben. Het vermogen om melksuikers om te zetten is genetisch bepaald. In Azië verliest men dat vermogen sneller dan in West-Europa. Wij houden het in stand door melk te blijven drinken.’

Kritisch blijven

Zuivel heeft dus enkele onmisbare voedingsstoffen. En wie gewoon de dagelijks aangeraden hoeveelheid consumeert, hoeft niet bezorgd te zijn. Moeten we misschien wel de zuivelindustrie in de gaten blijven houden? Kersten: ‘Nederland is van oorsprong het land met vele koeien, waar veel melk wordt geproduceerd. Alles wat uit een fabriek komt, wordt ons opgedrongen. Of het nu om chips of om iets gezonds als melk gaat. Waar je op moet letten is van wie de boodschap komt. Als zuivelorganisaties de kwaliteiten van zuivel promoten, mag je daar best kritisch naar kijken.’ l

Hoeveel zuivel?

Kinderen van 4 tot 12 jaar mogen volgens het Voedingscentrum dagelijks 300-450 tot 600 ml melk(producten) en 10-20 gram kaas (ongeveer een halve tot een hele plak). Onder de 4 jaar mogen kinderen 300 ml melk en een halve plak kaas. Zodra ze ouder dan 12 jaar zijn, wordt de hoeveelheid melk iets teruggebracht naar 500 ml (in plaats van maximaal 600 ml voor kinderen onder de 12) en mag er 1 plak kaas per dag gegeten worden.

Wat zit erin?

Een glas halfvolle melk van 150cc bestaat uit:
23,1 procent calcium
13.4 procent fosfor
19,0 procent vitamine B2
24,0 procent vitamine B12
Andere voedingswaarden zijn: 70,5 kilocalorieën, 5,4 gram aan eiwitten en 2,4 gram vet.